Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin, Molla Câmî’nin (ö. 898/1492) Nefahâtü’l-Üns adlı eserine Lâmi´î Çelebi’nin (938/1532) yaptığı tercümeyi özetlediği eseri. Müellif, Câmî’nin Nefahât’ını okumak isteyenlerin kolaylıkla elde edebilmeleri için eseri istinsahı rahat bir hacme düşürdüğünü ifade etmiştir (Güler 2020: 108). Molla Câmî, Nefahâtü’l-Üns adlı eserinde 600’den fazla sufinin biyografisini verir. Eseri Lâmi´î Çelebi 927/1521’de Anadolu Türkçesine tercüme eder (Uludağ 2006: 521, Doğan 2008: 8, Ejder 1998: 13). Süleyman Şeyhî, eseri Molla Câmî’den değil, Lâmi´î Çelebi’nin tercümesini esas alarak bir seçki gerçekleştirmiştir. Nitekim Halvetiye tarikatı dervişlerine yönelik eleştirilere Lâmi´î Çelebi’nin sözleriyle cevap vermiştir. Hâtime bölümünü de bizzat Lâmi´î’nin ifadeleriyle oluşturmuştur. Müellif, eserini 1200-1210/1785-1795 arasındaki bir tarihte tamamlamıştır (Güler 2020: 103-104). Zübdetü Nefahâti’l-Üns ibaresine, “Nefahâtü’l-Üns’ün Özeti” anlamını vermek mümkündür. Eserin iki nüshası Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hasan Hüsnü Paşa 579/2 numara 202b-233a ve Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanesi, Yazma Eserler Bölümü 2477/2 numara 173b-201a arasında bulunmaktadır.

Nefahât türü eserlerde bahse konu kişilerin kısaca biyografileri, menkıbevi hayat hikâyeleri, eserleri, özlü sözleri ele alınır. Süleyman Şeyhî, nefahât türü eserlerdeki bu düzenden farklı bir yol takip ederek eserini tasavvuf büyüklerinin özlü sözleri üzerine inşa etmiştir. Câmî’nin eserindeki biyografik bilgiler, birbirine benzeyen söz ve kısımlar Zübdetü Nefahâti’l-Üns’e alınmamıştır. Nefahâtü’l-Üns’ün yazma nüshaları aşağı yukarı 300 yaprağı bulmaktadır. Süleyman Şeyhî’nin eseri ise 30 yapraktan oluşmaktadır. Hacim ve içerik bakımından eser, tasavvuf büyüklerinin özlü sözlerini muhtevi mecmua/antoloji hüviyetindedir. Eser, elli “Nefha”dan meydana gelmiştir. Nefhaların kompozisyonları birbirinden farklıdır. Eserdeki seçki asıl eserdeki sıralama gözetilerek yapılmıştır. Eser, asıl eserin başlangıç kısmında yer alan mutasavvıfların sözleri ile başlamış, yine asıl eserin son bölümlerindeki kadın velilerin veciz sözleri ile tamamlanmıştır. Eserde yüz kadar mutasavvıfın sözü kaydedilmiştir. Önde gelen mutasavvıflardan Muhyiddin İbnü’l-Arabî, İmam Gazzâlî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rumî, Sehl-i Tüsterî, Hallâc-ı Mansur gibi şahsiyetlerin vecizeleri yanında özet olarak hayat hikâyelerine de değinilmiştir (Güler 2020: 103-104).

Süleyman Şeyhî, Lâmi´î’nin eserini esas aldığı için seci kullanmadan sade bir nesir dilini tercih etmiştir. Birebir tercüme üslubunu benimsemiştir. Müellif, kendi cümlelerini kullanarak tesis ettiği mukaddime bölümünü asıl kısma göre sanatkârane bir üslupla kaleme almıştır. Süleyman Şeyhî, eserine aldığı sözlerde, orijinal metindeki gibi, Sünni tasavvuf anlayışını yansıtan düşüncelere, adap ve usullere değinmiştir. Sufilerin, sünnete uygun kelam ve itikatla ilgili sözleri eserde aktarılır. Bunların dışında sufinin ve tasavvufinin tanımları, bazı dualar, tasavvufla ilgili olarak vahdet-i vücut, sıdk, zikir, züht, mecaz ve hakikat, tevekkül, riyazet tasavvufi konularla ilgili sözler nakledilir. Ayrıca sufilerin arasındaki bir mürâseleye, Mevlevî ve Halvetî tarikatına dair birkaç konuya yer verilir (Güler 2020: 105-107).

Eser üzerine tek çalışmayı Ömer Said Güler 2020 yılında “Câmî-i Rûm-ili! Mollazâde Süleyman Şeyhî’nin Zübdetü Nefahâti’l-Üns Adlı Eseri” başlıklı kitap bölümü çalışmasıyla yapmıştır. Çalışmanın giriş kısmında zübde yazımından bahsedilmiş, sonrasında eser tanıtılmış, özelliklerinden söz edilmiştir. Ek olarak eserin sadece mukaddimesi Latin harfleriyle ortaya konulmuştur.

Şairin biyografisi için bk. “Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-mollazade-seyh-suleyman-seyhi