ZÜBDETÜ'L-EŞ'ÂR (FÂ'İZÎ, KÂF-ZÂDE)
şair tezkiresi
Fâ'izî, Kâf-zâde Fâ'izî, Abdülhay (d. 998/1589-ö. 1031/1622)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kâf-zâde Fâ'izî'nin antolojik mahiyetli tezkiresidir. Zübdetü'l-Eş'âr adlı bu tezkire, müellifin eserleri arasında en meşhur ve muteber olanıdır (Saraç 2016: 809). Eser 15. yüzyılın ortalarından başlayarak özellikle 16. ve 17. yüzyıl şairleri olmak üzere, Kâf-zâde Fâ'izî'nin vefatına dek süren zamanda yaşamış 517 şairi konu alır (Kayabaşı 2013: 515). Şairlerin mahlaslarına göre, mahlası olmayan şairlerin ise isimleri esas alınarak alfabetik olarak sıralandığı bu tezkirede biyografik bilgileri içeren mensur kısımlara daha az yer verilirken şiirlerden seçilen örnekler daha geniş yer tutmaktadır. Biyografik kısa bilgiler içerisinde şairlerin eserleri ile memleketleri hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır (Kayabaşı 1997: 12). Bu bilgiler arasında şairlerin vefatlarına düşülen tarihlerin bulunması da ayrıca önem arz etmektedir (Banarlı 1971: 698). Eserde ölüm tarihi verilen 266 şair arasından 32'si için Türkçe, Arapça ya da Farsça tarihler de düşürülmüştür. Bununla beraber Fâ'izî'nin bilgi verdiği şair, bir şeyhülislam, akrabası ya da arkadaşıysa bu şairi birkaç cümle ile övdüğü örneklere de rastlanır (Kayabaşı 1997: 15-16).

Zübdetü'l-Eş'âr'da şairlerin 62'sinin mesleği hakkında bilgi verilmiştir. Gerek esnaf sınıfından gerek devletin her kademesinde görev yapan memur sınıfından pek çok şair bu tezkireye dâhil edilmiştir. Bu durum, Fâ'izî'nin tezkiresinde ele aldığı şairleri seçerken onların vazifelerini değil, şiir yeteneklerini esas aldığını düşündürmektedir (Kayabaşı 1997: 22).

Fâ'izî tezkiresini hazırlarken her şairin divanını ve mesnevilerini bizzat görüp bu eserlerin içinden özellikle beğendiği şiirleri seçmiştir (Donuk 2017: 1648). Özenle seçilen bu manzum parçaların devrin şiir zevkini yansıtması, günümüzde divanları bulunamayan hatta kimi tezkirelerde ismi anılmayan şairlerin şiirlerini içermesi ayrıca mühimdir. Ancak müellif bu şiirlere yer verirken bir kısım şairlere ayrıcalık tanımış gibi görünmektedir. Örneğin yakın dostu olan Nev'î-zâde Atâyî'nin (ö. 1045/1635) 644 beytine karşılık Fuzûlî'nin (ö. 963/1556) 106 beytinin zikredilmiş olması dikkat çekicidir  (Kayabaşı 2013: 516).  Bunun yanı sıra şairlerin eserlerinden seçilen beyitlerin büyük oranda aynı mazmunu işlemesine dikkat edilmiş olması da önem arz etmektedir (Kayabaşı 1997: 31).

Bu tezkirenin ehemmiyet taşıyan yönlerinden biri de Fâ'izî'nin metnin derkenarlarına düştüğü ve şairler hakkında ilginç bilgiler içeren notlarıdır. Bu bilgiler arasında Necâtî Bey, Bâkî, Mânî gibi şairlerin vefatından önce yazdıkları son şiirleri bulmak, Azmî-zâde Hâletî'nin özel hayatına dair bazı izlere tesadüf etmek mümkündür (Kayabaşı 2013: 24-26). Kaf-zâde Fâ'izî, derkenarlarında da muhtelif bilgiler ihtiva eden bu eserini temize çekemeden vefat etmiştir (Donuk 2017: 1648).

Zübdetü'l-Eş'âr, Türk edebiyatındaki ilk antoloji tipi tezkire olması yönünden hem 17. yüzyıl hem de daha sonraki yüzyıllarda yazılmış olan bazı tezkirelere biçimsel açıdan örnek olmuştur. Bu tezkirenin çok beğenilmesi dolayısıyla çeşitli zeylleri kaleme alınmıştır. Yümnî Mehmed Sâlih'in  (ö. 1073/1663) Yümnî Tezkiresi, Seyrek-zâde Mehmed Âsım'ın (ö. 1086/1675) Zeyl-i Zübdetü'l-Eş'âr'ı ve İsmâil Belîğ'in (ö. 1142/1729) Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyl-i Zübdetü'l-Eş'âr adlı tezkiresi Fâ'izî'nin eserine zeyl olarak yazılmıştır (Kayabaşı 2013: 516). Kaynaklar Vişne-zâde İzzetî Mehmed Efendi'nin (ö. 1092/1681) de bu esere bir zeyli olduğunu söylemektedir (Saraç 2016: 910). Şeyhî Mehmed (ö. 1144/1731) ve Uşşâkî-zâde İbrahim'in (ö. 1136/1724), müsvedde nüshasını gördüklerini belirttikleri bu zeyl mevcut değildir (Kayabaşı 1997: 66).

Zübdetü'l-Eş'âr'ın 16 nüshası tespit edilmiştir (Kayabaşı 1997: 66). Bu nüshalar arasında bazı kısımlarında Fâ'izî'nin kendi hattıyla derkenarlar yazdığı Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa Bölümü 1877 numarada kayıtlı bulunan 1033/1625 tarihli nüshanın en eski ve en çok şair içeren nüsha olduğu ortaya koyulmuştur. Eser üzerine, Bekir Kayabaşı tarafından bir doktora tezi hazırlanmıştır (Kayabaşı 2013: 516).

Müellifin biyografisi için bk. "Fâ'izî, Kâf-zâde Fâ'izî, Abdülhay". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/faizi-kafzade-faizi-abdulhay 

Eserden Örnekler


Nev'î Efendi

Nev'î Efendi merhûm 1007'de fevt olmışdur. Târîh-i 'Atâyî Çelebi "Cinân gülzârını cây itdi Nev'î". Bu ebyât dîvân-ı belâgat-'unvânından ketb olındı.


Kıdem da'vâsın itmek tâb-ı cevherdâra lâyıkdur

Ki cevher eskimez eksilmek olmaz hâke düşse zer


Nazardan dûr olur ammâ libâs-ı atlas-ı köhne

Mürûr-ı vakt ile bî-nûr olur şem'-i ziyâ-güster


Karîb-i hâk-pâyundan tecâvüz eyler ihsânun

Iraklara düşer serv-i bülendün sâyesi ekser




Bir subh-dem ki sûr-ı güle ebr-i nev-bahâr

Gönderdi jâleden saçılık dürr-i bî-şümâr


Reftâre geldi serv eline şem'-i sebz alup

Ezhârı sû-be-sû okıdı gülşene hezâr


Demlendi bâd-ı subh ile eşcâr-ı erguvân

Uydı usûl-i devr-i güle savt-ı cûybâr


Hep mutribün terâne vü âvâzı sünbüle

Hep çalınan kulagına 'udun benefşezâr


Câmın şarâb-ı jâle pür itmişdi lâlenün

Bezm içre kâse-lîs idi hurşîd-i tâbdâr (Kayabaşı 1997: 566-567).



Kaynakça


Banarlı, Nihad Sami (1971). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Donuk, Suat (2017). Nev'îzâde Atâyî, Hadâ'iku'l-Hakâ'ik fi Tekmileti'ş-Şakâ'ik. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Kayabaşı, Bekir (1997). Kâf-zâde Fâ'izî'nin Zübdetü'l-Eş'âr'ı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Kayabaşı, Bekir (2013). "Zübdetü'l-Eş'âr". İslam Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: TDV Yay. 515-516.

Saraç, M. A. Yekta (2016). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. Ankara: TÜBA Yay.

Atıf Bilgileri


Polat Aktaş, Neslihan. "ZÜBDETÜ'L-EŞ'ÂR (FÂ'İZÎ, KÂF-ZÂDE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/zubdetu-l-es-ar-fa-izi. [Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (FÂ'İZÎ, KÂF-ZÂDE) Fâ'izî, Kâf-zâde Fâ'izî, Abdülhay Dr. Öğr. Üyesi Neslihan Polat Aktaş
Görüntüle
2 LEYLÂ VÜ MECNÛN (FÂ'İZÎ, KÂF-ZÂDE) Fâ'izî, Kâf-zâde Fâ'izî, Abdülhay Dr. Öğr. Üyesi Neslihan Polat Aktaş
Görüntüle
3 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
4 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
5 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
6 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
7 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
8 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
9 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
10 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
12 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle