- Yazar Biyografisi (TEİS)
Mehmed Lâdikî - Madde Yazarı: Doç. Dr. Recep Uslu
- Eser Yazılış Tarihi:886/1481?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:02/04/2022
ZÜBDETÜ'L-BEYÂN (MEHMED LÂDİKÎ)
mantık kitabıMehmed Lâdikî (d. 850/1447 ? - ö. 916/1510 ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Mehmed Lâdikî’nin mantıkla ilgili eseri. Tam adı Zübdetü'l-Beyân olmasına rağmen kapağında "bi't-Türkiye fi'l-Mantık" ilavesi vardır. Eser Anadolu Türkçesiyle yazılmış ilk mantık kitabıdır. Metnin tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2490 numarada kayıtlı olup 75 varaktır. Yazmanın başında II. Bâyezîd’in mührü vardır. Kitabın 886/1481 yılında yazıldığı tahmin edilmektedir.
Lâdikî, eserine II. Bâyezîd’in adına dua ile başlamıştır. Ardından etkilendiği kitaplardan biri olan Kazvînî’nin Arapça er-Risâletü’ş-Şemsiyye adlı mantık kitabı ayarında Türkçe bir kitap olmadığını gördüğü için böyle bir eser yazma ihtiyacı hissettiğini, sultanın eğitimine yardımcı olmayı umduğunu belirtmiştir. Risaleyi inceleyen Havva Kızılçardak, onu tercümenin ötesine geçmiş telif eser olarak değerlendirmiştir. İki bölümlü mukaddimede önce ilmin tarifi için kullanılan hüküm, mevcud, cevher, araz, bedihi gibi terimlerin, sonra mantık ilminin tanım ve konusu açıklanmıştır. Kitabın mantık ıstılahları bölümü iki kısımdır. Birincisinde mantığı konu alan mebhas terimleri, ikincisinde önerme (kaziyye) ile ilgili kıyas, tenakuz, mantığın sunumunda beş sanata yer verilmiştir. Eserin son kısmı mantık ilminin faydalarından bahseden hâtimeden oluşmaktadır. Eser, ders verir gibi bazen devrik cümlelerle lafzî tercüme izleniminde, bazen soru-cevap tarzında yazılmıştır (Kızılcardak 2010: 19, 26, 24). Yazar sadece Şemsiyye metninden değil, açıklamalarda Kutbuddîn Râzî Tahtânî’nin Tahrîrü'l-Kavâi'di'l-Mantıkiyye adlı eserinden ve özellikle kitabının en geniş kısmını oluşturan tasavvurât bölümünde Seyyid Şerîf Cürcânî’nin er-Risâle fi'l-Mantık adlı Farsça risalesinden de yararlanmıştır. Mantık terimlerini genellikle bir sözlük tarzında düzenlemiştir. Zübdetü'l-Beyân, tamamen Türkçe olmayıp girişinin bir kısmı Arapçadır.
Zübdetü'l-Beyân, ilk defa Recep Uslu ilim alemine tanıtmıştır (1998). Ardından Kudret Büyükcoşkun eserin çeviri yazılı metnini yayımlamıştır (1998). Muhsin Korkmaz (2001) ve Nimet Kara (2009) metnin transkripsiyonu ile daha çok dil özelliklerini inceledikleri birer yüksek lisans tezi hazırlamışlardır. Havva Kızılçardak'ın yüksek lisans tezi (2010) ise kitap üzerine yapılan felsefi bir değerlendirme niteliğindedir.
Eserden Örnekler
Zübdetü'l-Beyân'dan
Eger suâl idüp dirsen kim mukaddimenün ma'nîsi lugavîsi ve ıstılâhîsi nedür? Biz eydürüz kim mukaddime-yi lugatde mukaddimetü’l-ceyşe ya’nî askerün önce göçen bölüğüne dirler. Ammâ ıstılâhda niçe ma’nîsi vardur biri mukaddime şol kaziyyeye dirler kim cüz’-i kıyâs yâhud cüz’-i hüccet kılına. Biri dahı mukadddime şol şeye dirler kim sıhhat-ı delîl ana mevkûf ola mukaddimât-ı delîl ve şerâyit-i delîl gibi. Ve biri dahı mukaddime ol nesnedür kim şürû’-ı fi’l-ilm ana mevkûf ola tasavvur-ı bi-vechin gibi. Ammâ bu mahalde mukaddime-yi kelâmdan üç bölük tâyifeye dirler kim kable’ş-şürû’ fi’l-fen ba’zı şâri’a basîret içün ve ba’zı dahı ziyâde basîret içün ve ba’zı dahı basîret-i temmeyiçün zikr olunur. Meselâ bir kimesne mantıka-yı şürû' kasd eylese dahı mukaddimenün cüz’-i evvelinden tasavvur-ı mâhiyet bi-resmihi tahsîl etse ol kimesneye talebinde basîret hâsıl olur. Ve dahı eger ol kimesne mukadimenün cüz’-i sânîsinden tasdîk bi’l-fâyide tahsîl itse ya’nî mantıkun fâyidesi nedür ve halk ana ne nesnede muhtâc olur anı tasdîk itse ol kimesneye talebinde ziyâde basîret hasıl olur. (Kızılçardak 2010: 40)
Kaynakça
Büyükcoşkun, Kudret (1998). Mantık Metinleri I. İstanbul: İşaret Yay.
Kara, Nimet (2009). Zübdetü'l-Beyân (İnceleme - Metin- Dizin). Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
Kızılçardak, Havva (2010). Lâdikli Mehmet Çelebi’nin Türkçe "Zübdetül-Beyân" Adlı Mantık Eseri Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi
Korkmaz, Muhsin (2001). Zübdetü'l-Beyân. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Uslu, Recep (1998). "Mehmet Ladiki Üzerinde Şüpheler". Musiki Mecmuası, (462): 33-38.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | MENÂKIB-I ŞEYH-İ SAN'ÂN | ? | Prof. Dr. MUSTAFA GÜNEŞ |
Görüntüle | ||
2 | DÎVÂN (ESÂSÎ) | Esâsî, Mustafa | Dr. Öğr. Üyesi Arif Edip AKSOY |
Görüntüle | ||
3 | PEND-NÂME-İ ŞEVKÎ (ŞEVKÎ) | Şevkî, Namaganlı | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (DURAK/FÂ’İK) | Muhammed Durak/Fâ’ik, Urfalı | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
5 | DÎVÂN (FERDÎ) | Hâfız Ömer Ferdî, Urfalı (?/1760 – ö. ?/1825) | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (İSMET) | Beşir İsmet, Urfalı (?/1827 – ö. ?/1875) | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
7 | MECMÛ’A / [DÎVÂNÇE] (KÂNÎ) | Kânî, Baba Kânî, Urfalı (?/1812 – ö. 1295/1877) | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
8 | CENG-NÂME-İ HUDÂYÂR HÂN (ŞEVKÎ) | Şevkî, Namaganlı | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
9 | CÖNK (KÜTAHYA VAHÎD PAŞA YAZMA ESERLER KÜTÜPHANESI, NU. 2480) | ? | Prof. Dr. MUSTAFA GÜNEŞ |
Görüntüle | ||
10 | MECMÛ‘A (Süleymaniye Kütüphanesi, Kadızâde Burhaneddin Bölümü, 47) | Kadızâde, Burhaneddin | Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi |
Görüntüle | ||
11 | MECMÛ‘A (İBB Atatürk Kitaplığı, Bel_Yz_O_0037) | ? | Prof. Dr. Ahmet Hakkı Turabi |
Görüntüle | ||
12 | TÜRKÎ HİSÂB | ? | Doç. Dr. Şermin KALAFAT |
Görüntüle | ||
13 | NEFEHÂTÜ’L-ÜNS (MUHAMMED b. HÜSEYİN ER-REVÂNÎ) | Muhammed bin Hüseyin | Diğer Şule Kandemir |
Görüntüle | ||
14 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
15 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
16 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
17 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
19 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
21 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
22 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
23 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |