ZEYNELARAP
halk hikâyesi
Nurmuhammed Andalıp (d. ?/1710 - ö. ?/1770)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Nurmuhammed Andalıp (d. ?/1710 - ö. ?/1770) tarafından kaleme alınan aşk, din ve kahramanlık konulu hikâye. Hikâyede Hz. Ali’nin Bibi Hanapıya’dan (Hanefi) olan oğlu İmam Muhammed’in Zeynelarap adlı kıza olan sevgisi, iki âşığın birbirinden ayrı düşüp birçok sıkıntılardan sonra muratlarına ermesi anlatılmaktadır. Olay kısaca şöyledir: Rum padişahı ile yapılan savaşta Hz. Ali, Rum padişahının kızı Hanapıya ile teke tek günlerce savaşır. Sonunda mağlup olan kıza Hz. Muhammed, Müslüman olmasını telkin eder, ancak kız bunu ancak üç şartının yerine getirilmesi ile kabul edeceğini söyler. Birinci şartı, Hz. Ali ile evlenmek, ikincisi Hz. Fatma’nın buna üzülmemesi, üçüncüsü ise çocuklarının olması hâlinde Muhammethanapıya isminin verilmesidir. Kızın istekleri gerçekleşir, Hz. Ali ile evlenirler ve bir oğulları olur. Adını Muhammethanapıya koyarlar, çocuk bir müddet sonra başka diyarlara gitmek için anne babasından izin ister ve uzun bir yolculuğa çıkar. Yolculuğunda putperestlerle savaşır, Zeynelarap adlı bir kızla karşılaşır ve ona âşık olur.  Artık mücadeleyi sadece din için değil, aşk için de vermeye başlar. Bu kıza bir dev ve kafir ülkesinin veziri olan İmlak da âşıktır. İmam Muhammed kıza kavuşmak için önce devi öldürür. Daha sonra sevdiği kızı vezir İmlak kaçırır. Zor durumda kalan Muhammethanapıya'nın imdadına babası Hz. Ali ile İmam Hasan ve Hüseyin yetişir. Onların yardımıyla Zeynelarap İmlak’ın elinden kurtarılır. Hz. Ali ve oğulları kafirle olan savaşı kazanıp Medine’ye dönerler. İmam Muhammet ile Zeynelarap evlenir.

Türkmenistan Milli El Yazmalar Enstitüsünde Zeynelarap’ın 40'a yakın el yazma, 50’ye yakın taş basma nüshaları bulunmaktadır. Zeynelarap ilk kez 1991’de Andalıp’ın diğer eserleri birlikte neşredilir (Mülkamov vd. 1991). Hikâye müstakil olarak da yayımlanmıştır (Gılıçdurdıyev 2011).

Yazarın biyografisi için bk. "Nurmuhammet Andalıp". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nurmuhammet-andalip

Eserden Örnekler


"... Elkıssa, aradan niçe müddet ötdi. Bibi Hanıpa Ali Murtazadan hamıla tutup, bir ogul tövellit boldı. İnäk, adını ezizläp, Muhammet hanapıya goydular. Elkıssa, Alı Murtaza guvanıp, halayıga toy berip, şad-u horram boldular. Emma bul mertebede aradan niçe müddetler geçdi. Ogulları yedi yaşıga girdiler. Emma ata-ene ogullarınıñ didarıga aşık erdiler. Bir sagat görmeseler, divana bolar erdiler. Emma şahzada ımam Muhammet mısalı-gülge ogşap ve gılıkları yerge ogşap, siññin-siññin uruş birle turuş höves kılıp, at üstüge gadam goyup, kudekligine tutup, seyri-sähra kılar bolup, şikâr etgeli köñli gidip, hıyal birle atalarınıñ aldıga bardılar. Tagzım-tovazıg birle salam berip, gol govşurıp durdular. Emma Şah-ı Merdan bu halnı görüp: «Saña ne boldı?» diyip, bir söz aytganı. Gazalı-Hezret Alı- vallahu-a’lamu-bis-savab:

Niçik maksatga geldin uşbu halat birle, perzendiç

Gözümni rövşeni, derdimge dermanım, cigerbendim


Acap hatır perişan sen, balam, ru berdi ne halat

Maña aygıl sözüñni rişteyi-canımga peyvendim


Hova birlen höves pervaz eder köñül guşı göyä

Eya, ey gülşen, canımga düşgen bilbil handım


Köñülde nuktayı-halıñnı pınhan etme, ızhar et

Agızdan defteri-agzasın açgan güli-şeker-gandım


Hudanıñ şiridir men, eylär men maksadıñ hâsıl

Kıyamat sayavanım, dünyäde köñlümge hursandım ... (Gılıçdurdıyev 20111: 14).

Kaynakça


Gılıçdurdıyev, Nurmuhammed (2011). Nurmuhammet Andalıp Zeynelarap. Aşkabat: Türkmen Dövlet Neşiryat Gullıgı

Mülkomov A, Nazarov. G, Çarıyev M, Maşayeva, O. (1991). Nurmuhammed Andalıp Dessanlar. Aşkabat: Türkmen Dövlet Neşiryat Gullıgı.


Atıf Bilgileri


sağlam, soner. "ZEYNELARAP". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/zeynelarap-tees-1586. [Erişim Tarihi: 17 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 LEYLİ-MECNUN (ANDALIP) Nurmuhammed Andalıp Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
2 YUSUP-ZÜLEYHA (ANDALIP) Nurmuhammed Andalıp Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
3 BABA RÖVŞEN Nurmuhammet Andalıp Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
4 OĞUZ-NÂME / OGUZNAMA Nurmuhammed Andalıp Dr. Emrah Yılmaz
Görüntüle
5 RİSÂLE-İ NESÎMÎ (ANDALIP) Nurmuhammet Andalıp Dr. Emrah Yılmaz
Görüntüle
6 VAGZ-I AZAD AZADI, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
7 BEHİŞTNAMA Azadı, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
8 HEKAYAT (AZADI) AZADI, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
9 BEŞ NAMAZ Azadı, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
10 DÎVÂN (ARŞÎ) Arşî, Hoca Cahân (Yakup) Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
11 DÎVÂN (GAYIBI) Gayıbı, Mahmut Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
12 KÜLLİYÂT-I MESNEVÎ-Yİ HARÂBÂTΠ Harâbâtî, Muhemmed Binni Abdulla Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
13 MANTIKU'T-TAYR (HOTENÎ) Hotenî, İbrahim Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
14 TEZKİRE-İ ARSLANHAN Kâsımî Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
15 DÎVÂN (MEHZÛN) Mehzûn, İsmail Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle