ZEYL-İ ŞAKÂYIK (ÂŞIK ÇELEBİ)
biyografiler
Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali (d. 926/1520 - ö. 979/1572)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Âşık Çelebi’nin Şakāiku’n-Nu‘mâniyye’ye yazdığı Arapça zeyil. Tam adı Zeylü’ş-Şakâiki’n-Nu‘mâniyye’dir. Biyografileri şahısların vefat tarihi kronolojisine göre sıralanmıştır. Son biyografi sahibinin vefat tarihinden hareketle 976 /1568-69 yılından sonra yazıldığı anlaşılmaktadır. Tabakat türüne giren eser, Şakâik’ı Taşköprî-zâde’nin bıraktığı yerden Sultan II. Selim (ö. 1574) döneminin başlarına kadar getirmektedir. Sekiz yılı kapsayan eserde Kânûnî Sultan Süleyman (ö. 1566) ve Sultan II. Selim döneminde yaşayan kırk üç kadı, müderris, şeyh ve dervişin yaşam bilgileri bulunmaktadır.

Âşık Çelebi eserine Allah’a hamd, Hz. Muhammed’e ve ashâbına salât ve selâm ile başlamaktadır. Akabinde, Arap ve Acemlerin ünlü ve başarılı pek çok âliminin olduğunu, bununla birlikte Anadolu’da da çok yetkin, liyakatli, meşhur bilginlerin bulunduğunu belirtir. Sözü Taşköprî-zâde’ye getirip onun Osmanlı âlimlerinin hayatlarını anlatan bir eser yazdığını ifade eder. Taşköprî-zâde’nin kısa bir biyografisini sunar. Onun bıraktığı yerden Osmanlı meşhurlarının biyografilerini vermeye devam eder. Biyografilerde âlimlerin nerede doğdukları, hangi hocalardan ders aldıkları, hangi medresede kime muîd veya mülazım oldukları, hangi medreseye ne kadar ücretle atandıkları, nerede müderrislik ve kadılık yaptıkları, ne zaman ve nerede vefat ettikleri, ilmi meziyetleri, müsbet veya menfî ahlakî özellikleri hakkında bilgiler verilmektedir. Bazı biyografilerin muhtevası darken bazıları nispeten tafsilatlıdır.

Zeyl-i Şakâik’ın eser tertibatı genel itibarla Şakâik ile aynıdır. Sadece bir noktada Şakâik-ı Nu‘mâniyye’nin tertibatına önemli bir eklemede bulunulmuştur. O da Şakâik’ta sadece biyografilere yer verilirken Zeyl-i Şakâik’ta tabaka başlarında önemli tarihî gelişmelere de değinilmesidir. Nitekim bu yenilik sonraki müzeyyillerce kabul görmüş, Şakâik-ı Nu‘mâniyye geleneğini biyografiden genel tarih çizgisine doğru çekmiştir. Dönemin Sadrazamı Sokullu Mehmed Paşa (ö. 1579)’ya sunulan eser, nüshası mevcut ilk Şakaik zeyli olması nedeniyle önem taşımaktadır.

Zeyl-i Şakâik’ın tahkikli metni Mısır’da Abdurrezzak Berekat (2007), ülkemizde ise Mehmet Öztürk (2016) tarafından neşredilmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asik-celebi-seyyid-pir-mehemmed 

Eserden Örnekler


Alâeddin Çelebi el-Manavgâdî

Erdemli âlimlerden biri Alâeddin Çelebi el-Manavgâdî’dir. Veziriazam Ayâs Paşa’nın öğretmeni, [kendisinin] dayısı, daha önce hal tercümesi geçen merhum Ebülleys Efendi’nin yanında büyüdü. Âlimlerin hizmetinde ilim talep ederek çalıştı. Hatta Müftü Kemal Paşazâde olarak bilinen merhumdan mülazım oldu. Bazı medreselerde müderris oldu. Sonra otuz akçe ile İnegöl Medresesine, kırk akçe ile Davud Paşa Medresesine, elli akçe ile Trabzon Medresesine müderris oldu. Sonra oradan azledilip Manisa Medresesine müderris oldu. Sonra buradan azledilip Semaniye medreselerinden biri kendisine verildi. Sonra altmış akçe ile Ayasofya Medresesi müderrisliği verildi. Sonra Bağdad kadılığına atandı. Azledilip kendisine seksen akçe [maaş] tayin edildi. Sonra sultanımızın saltanat zamanının başlarında, 974 senesinde vefat etti.

Merhum âlim; sağlam yürekli, temiz kalpli biri idi. Hocalığının ilk dönemlerinde kendisine öğrencilerin yeteneklilerini toplayıp, güzel bir terbiyeyle yetiştirip sonra himmetini ve hizmetini eksilttiği şeklinde töhmet edilmişti. Allah ona merhamet etsin (Öztürk 2016: 67-68).

Kaynakça


Âşık Çelebi (2007). Zeylü’ş-Şakâiki’n-nu‘mâniyye fî ‘Ulemâi’d-Devleti’l-‘Osmâniyye. Hzl. Abdurrezzak Berekât. Kahire: Dârü’l-Hidâye Yay.

Donuk, Suat (2015). “Âşık Çelebi’nin Arapça, Nev‘îzâde Atâyî’nin Türkçe Şakâiku’n-Nu‘mâniyye Zeylindeki Ortak Biyografilerin Mukayesesi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 4/4: 1524-60.

Gönül, [Necatigil] Behçet (1945). “İstanbul Kütüphânelerinde Al-Şakâik Al-Nu‘mâniya Tercüme ve Zeyilleri”. Türkiyat Mecmuası VII-VIII/2: 136-168.

Öztürk, Mehmet (2016). Âşık Çelebi’nin Zeylü’ş-Şakâiki’n-nu‘mâniyye Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


donuk, suat. "ZEYL-İ ŞAKÂYIK (ÂŞIK ÇELEBİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/zeyl-i-sakayik-asik-celebi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MEŞÂ'İRÜ'Ş-ŞUARÂ (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Filiz Kılıç
Görüntüle
2 DÎVÂN (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Filiz Kılıç
Görüntüle
3 TERCÜME-İ RAVZATÜ'Ş-ŞÜHEDÂ (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Dr. Öğr. Üyesi Songül Karaca
Görüntüle
4 TERCÜME-İ ŞAKÂYIKU'N-NU'MÂNİYYE (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Doç. Dr. suat donuk
Görüntüle
5 TERCÜME-İ TIBRÜ’L-MESBÛK FÎ NASÂYİHİ’L-VÜZERÂ VE’L-MÜLÛK (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Filiz Kılıç
Görüntüle
6 TERCÜME-İ ŞERH-İ HADÎS-İ ERBÂ'ÎN (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
7 KIRK HADİS (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
8 TERCÜME-İ RAVZATÜ'L-AHYÂRÜ'L-MÜNTEHAB MİN REBÎ'İ'L-EBRÂR (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Dr. Ahmet UĞUR
Görüntüle
9 TERCÜME-İ MİRACÜ’L-EYÂLE VÜ MİNHACÜ’L-ADÂLE (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Filiz Kılıç
Görüntüle
10 SİGETVAR-NÂME (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Araş. Gör. Songül Akboğa
Görüntüle
11 MECMÛ'A-İ SÜKÛK (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Dr. Bilal Güzel
Görüntüle
12 ŞEHR-ENGÎZ-İ BURSA (ÂŞIK ÇELEBİ) Âşık Çelebi, Seyyid Pir Mehemmed b. Ali Araş. Gör. Zahide Efe
Görüntüle
13 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
14 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
15 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
16 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
17 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
18 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
19 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
20 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
21 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
22 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle