Ahmedî’nin (d. 1100/1688-89 - ö. 1174/1760-61) kaleme aldığı aşk mesnevisi. Eserin yalnızca bir nüshasında bulunan 15 beyitlik dîbâce “Ez-Dîbâce-i Yûsuf u Züleyhâ” başlığını taşır. Bu başlıktan eserin Yûsuf u Züleyhâ olarak adlandırıldığı anlaşılmaktadır. Ancak eser içerisinde eserin adı hakkında bir açıklama bulunulmaz. Eserin yazılış tarihi ve birine sunulup sunulmadığı hakkında da bilgi yoktur.

Yûsuf u Züleyhâ, aruzun fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün kalıbıyla kaleme alınmış bir mesnevidir. Eserin beyit sayısı; birbirinden farklı nüshalar üzerinde çalışan İdris Kadıoğlu’na göre 2590 (2017: 9), Ramadan Doğan’a göre ise 2675’tir (Doğan 2005: 94). Eserde ayrıca biri 8, diğeri 6 beyitlik iki gazel; 6 bentlik bir muhammes; 3 bentlik koşma-şarkı türünde bir şiir, kaside başlığı altında Hz. Yakûb’un ağzından söylenmiş 4 beyitlik bir kıta vardır (Kadıoğlu 2017: 9).

Ahmedî, dîbâcede geleneğe uygun olarak Allah’a hamd, günahlarına tevbe ve Hz. Muhammed’e salat eder. Eserin besmeleyle başlayan giriş bölümünde şair kendi adını da zikrederek Allah’tan eserini aziz kılmasını temenni eder. 48 beyitlik bu bölümde; kâfirlerin Hz. Muhammed’e saldırısı, Hz. Muhammed’in hicreti ve sabrın önemi konu edilir (Doğan 2005: 102-107). Eserde girişten sonra 27 bölüm vardır. Ahmedî, ilk bölümün başında okuyucuya kendisinin öğüdünü dinlemesini ve kıssadan hisse almasını nasihat eder. Daha sonra sırasıyla Hz. Yakûb’un ailesi, Hz. Yûsuf’un halasının yanında kalması, rüyası, kuyuya atılması, kardeşlerinin babası Hz. Yakûb’u Yûsuf öldü diyerek kandırması, kervan tarafından kuyudan kurtarılarak köle olarak satılması, annesinin mezarını ziyaret etmesi, Züleyhâ’nın kendi aslını bilmesi, Hz. Yûsuf’un Mısır’a gelmesi, Züleyhâ’nın Yûsuf’a âşık olup ona iftira etmesi, Yûsuf’un zindana düşmesi, Hz. Yûsuf’a rüya tabiri ilminin verilmesi, Hz. Yakûb’un adam göndererek oğlunu aratması, Hz. Yûsuf’un zindandan kurtulması, Mısır’a sultan olması, Züleyhâ’nın İslam’a girip Yûsuf’la evlenmesi, Hz. Yûsuf’un kardeşine ve ailesine kavuşması ve Hz. Yakûb’un ölümü konuları işlenir. Şair eserini af dileme, salat ve dua ile bitirir (Kadıoğlu 2017: 19-224). Şair; Hz. Yakûb, Hz. Yûsuf ve Züleyhâ’nın hikâyesini Kur’an-ı Kerim’deki ana anlatıya bağlı kalarak ve kendisinden önce yazılmış eserlerden faydalanarak özgün biçimde anlatır (Kadıoğlu 2017: 11-12, 14).

Ahmedî, eserinde bilgilendirmeyi ve öğreticiliği amaçlamış, eserde doğrudan halka hitap etmiştir. Bu sebeple anlaşılması kolay, sade ve akıcı bir dil kullanmıştır. Müellif eserinde atasözü, deyim ve halk söyleyişlerinden de yararlanmıştır. Eserde Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait sözcüklere ve Azerî Türkçesi’nin söyleyiş özelliklerine de yer verilmiştir (Kadıoğlu 2017: 14).

Eserin tespit edilen 6 nüshası vardır. Diyarbakır İhtisas Kütüphanesi 1892 numara ile Esma Ocak’ın Özel Kütüphanesi’nde bulunan nüshaya dayalı tenkitli metin İdris Kadıoğlu tarafından hazırlanmıştır (2005, 2017). Taksim Atatürk Kitaplığı, Muallim Naci Bölümü K. 144; Ankara Üniv. DTCF, M. Özak Kitaplığı I, 764; Afyon Gedik Ahmet Paşa Ktp. 17169; Irak Evkaf Ktp. 9849 numaralı nüshalara dayalı tenkitli metin ise Ramadan Doğan tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (2005).

Şairin biyografisi için bk. “Ahmedî/Mürşidî, Seyyid Ahmed Mürşid Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-mursidi-seyyid-ahmed-mursid