14. yy. şairlerinden Şeyyâd Hamza tarafından kaleme alınan Yûsuf kıssası konulu mesnevi. 1529 beyitten oluşan ve aruzun "fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün" kalıbıyla yazılan Yûsuf u Zelîhâ’da, Besmele, tevhid, münacat, naat ve herhangi bir başlık taşımayan dört beyitlik sebeb-i telifin ardından 18. beyit itibariyle konunun işlendiği kısma geçilir. Klasik mesnevilerin tertip tarzını taşımakla birlikte giriş ve hâtime kısımlarının oldukça kısa olduğu görülür. Anadolu sahasının ilk Yûsuf u Züleyhâ mesnevisi olan Şeyyyâd Hamza’nın eseri Kur’ân, tefsir ve peygamber kıssaları ekseninde oluşan halk tipi mesnevilerden olup Firdevsî (ö. 1020?)’nin Yûsuf u Züleyhâ’sı ile Kul Ali (13. yy.)’nin Kıssa-i Yûsuf’undan da etkiler taşır. Mesnevinin ağırlıklı kurgusu, Ya'kûb ve Yûsuf arasındaki ilişki ile Yûsuf’un peygamberlik sürecidir. 15. yy. ve sonrasında kaleme alınan aynı konulu mesnevilere göre Şeyyâd Hamza’nın eserinde Züleyhâ’nın hikâyesi daha geri plandadır. (Konu özeti için bk. Hamdî’nin Yûsuf u Züleyhâ’sı).

Vezin ve kafiye kullanımında zaman zaman aksaklıklar barındıran Yûsuf u Zelîhâ, edebî kurgu ve tasvirler açısından güçlü bir eser değildir. Bununla birlikte Eski Anadolu Türkçesi dönemi dil yadigârlarından olması ve konuyla ilgili Anadolu sahasındaki ilk edebî eser oluşu açısından önem arz eder.  Yazılış tarihi kesin olarak bilinmeyen Yûsuf u Zelîhâ'da, “sözüme kulak tutun”, “imdi işit”, “salavât virelüm” vb. hikâyenin bir topluluk önünde okunduğunu/anlatıldığını düşündüren kullanımlar yer alır. Eserdeki kelime kadrosunun %63’lük kısmının Türkçe kökenli kelimelerden oluşması (Yıldız 2008: 59-60) metnin dilinin külfetsiz bir konuşma dili olduğuna işaret etmektedir. Mesnevi içerisinde farklı nazım şekilleri bulunmamakla birlikte, olay akışını “nükte” başlığı ile bölen istitrat kabilinden nasihat içerikli beyitler yer almaktadır.

Türk edebiyatında çift kahramanlı aşk mesnevilerinin genelde bir Fars model üzerinden yeniden yazım/terceme yoluyla oluşturulduğu bilinir. Yûsuf u Züleyhâ konulu eserlerde, Molla Câmî (ö. 1492)’nin aynı adlı mesnevisinin kendisinden sonra kaleme alınmış Farsça ve Türkçe mesneviler üzerinde belirgin bir modelliği kabul edilmektedir. Câmî’den yaklaşık bir yüzyıl önce kaleme alınan Şeyyâd Hamza’nın Yûsuf u Zelihâ’sında ise böyle bir modellik iddiası anakronizme sebep olacaktır. Şeyyâd Hamza’nın mesnevisi ise Hamdî (ö. 1503)’nin eserinin bir bölümüne de modellik eden Firdevsî’nin Yûsuf u Züleyhâ’sı, peygamber kıssaları, tefsirler ve Kul Alî’nin aynı adlı eserinden izler taşır. Şeyyâd Hamza’nın bu eseri Sule Fakih’in Kıssa-i Yûsuf’una da modellik etmiştir.

Bilinen tek nüshası TDK Kütüphanesinde olan Şeyyâd Hamza’nın Yûsuf u Zelîhâ’sı ilk olarak Dehri Dilçin tarafından inceleme, metin, sözlük ve tıpkıbasım olarak yayınlanmıştır (1946). Talat Tekin’in metin üzerindeki dil incelemesini içeren mezuniyet tezinin (1951) ardından Stephanie Bowie Thomas eseri İngilizceye tercüme etmiştir (1992). Eser, Osman Yıldız (2008), İbrahim Taş (2017), Emin Eminoğlu (2008) tarafından inceleme ve metin; Ümit Özgür Demirci ve Şenol Korkmaz tarafından (2008) da inceleme, metin ve diliçi çeviri olarak yayımlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Şeyyâd Hamza”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyyad-hamza