Bursalı Rahmî’nin Rumelide bulunan Yenişehir için kaleme aldığı şehrengîz. Bahsedilen Yenişehir, Yenişehr-i Fener diye de anılan, bugün Yunanistan’ın Teselya bölgesinde, Larissa ovasının ortasında, Pinios ırmağı kıyısında bulunan şehirdir. Rahmî’nin tarifleri burası ile uyuşmaktadır. Her ne kadar eserin telif tarihi kesin olarak bilinmiyorsa da, şairin 1562-1565 yılları yılları arasında Yenişehir’e müderris olarak atandığı bilindiğinden, şehrengizin de bu tarihlerde yazılmış olduğu tahmin edilebilir.

Eser mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır ve 279 beyitten meydana gelmektedir. Aruzun hezec bahrinin mefâ’îlün/mefâ’îlün/fe’ûlün kalıbıyla yazılan şehrengiz, Yapı Kredi nüshasında “Şehr-engîz-i Yeŋişehr Rahmî Efendi Fermâyed” başlığını taşımaktadır. Giriş, Münâcât, Sebeb-i Te’lif ve Yenişehir Methiyesi, Der-Vasf-ı Cüvânân ve Bitiş bölümlerinden meydana geldiği söylenebilir. İlk 24 beyitlik bu giriş kısmında Rahmî, dua ederek söze başlamakta, daha sonra kâinatın yaratılışı hakkında ve daha çok tasavvufî nitelikteki görüşlerini dile getirmektedir. Daha sonra aşk konusuna değinip okuyucuya önce mecazi aşka talip olmayı, daha sonra nakıştan nakkaşa, eserden müessire geçmeyi tavsiye etmektedir. 25. beyitten itibaren “Münâcât” başlığı altında kusurlarını itiraf edip Allah’a yalvaran şair, 51. beyitte mahlasını söylemektedir. 53. beyitle sona eren bu bölüm toplam 29 beyitten oluşmuştur. Ardından 54. beyitten itibaren “Sebeb-i Te'lîf-i Kitâb” başlığı altında eserin yazılış sebebi izah edilmektedir. Bu bölüm kısmen otobiyografik bir tarzdadır denilebilir. Şair burada Makâsıd, Mevâkıf gibi eserleri, usul, fürû, kelâm, bedî, beyân gibi bilimleri okuyup nice ilimleri tahsil ettikten sonra, kazâ yani kadılık yolunu tercih ettiğini, görev alamamaktan dolayı üzüntülü ve inzivâda iken bir pirin kendisine gelerek müderris olduğunu müjdelediğini, dostlarının mübârek olsuna geldiklerini söyler. Bundan sonra şair hazırlıklarını tamamlayıp yollara düştüğünü, zahmetli ve uzun bir yolculuktan sonra Rumeli’ni geçip Yenişehir’e ulaştığını belirtir ve daha sonra bu şehri övmeye başlar. 94. beyitten itibaren 106. beyte kadar eski bir şehir oluşu, yapılarının sağlamlığı, evlerinin ve ahalisinin güzelliği gibi farklı yönleriyle Yenişehir övülmüştür. Daha sonra, şehirde gezintiye çıktığı bir gün bir şahısla karşılaşıp tanıştıklarını, samimi olduklarını, onun rehberliğinde şehri gezdiklerini ifade eden şair Köprübaşı denilen yerde yerleşmeye karar verdiğini belirtip ardından uzunca o bölgeyi anlatır, över. Yeşillik ve deniz kenarı olan bu bölgenin ve buradakilerin güzelliği şairin aklını başından alır. Bunun üzerine arkadaşı ona “sen şairsin, aklını başına topla, şehrimizi ve güzellerini tarif et” der. Diğer yârânın da bu konudaki ısrarı, “bir şehrengiz yaz, ta ki kararsızların bir eğlencesi olsun ve senden burada yâdigâr kalsın” demeleri üzerine şair eseri yazmaya karar verir ve tefekkür denizine dalıp güzelleri övmeye başlar. Asıl konunun işlendiği kısım, “Der-Vasf-ı Cüvânân” başlığını taşımaktadır. 205. beyitten itibaren başlayan bu bölümde Ferhâd-zâde, Nâzır-zâde, Kâtib-zâde, Nâib-zâde, Çiğdem-zâde, Bosnavî-zâde, Satı-zâde, Pîr Ali, Boyacı-zâde, Emîn-zâde, Ali İbn-i Bektaş, Ases-zâde Hızır Bâlî, Karakaş, Dutan-zâde, Bakkal-zâde, Rûhî, Kayyım-zâde, Suyıkdı-zâde, Ali Fış oğlu, Baba-zâde Yusuf, Hızır Bâlî oğlu Pîr Muhammed, Ebubekir oğlu Alem Şâh, Kumsı-zâde ve Bende isimli/lakaplı şahıslar anlatılmaktadır. Buna göre eserde yirmi dört şahıs anlatılmıştır. İncelenen nüshalarda şahısların üçer beyitle tavsif edildikleri görülmektedir. Adı geçen kişiler, diğer şehrengîzlerde olduğu gibi, daha ziyâde âşıkâne bir tarzda anlatılmakta, güzellikleri övülmekte ve kişilerin isimleri yahut meslekleriyle ilgi kurularak kelime oyunları yapılmaktadır. Bu bölümün müstehcenliğe, bayağılığa düşülmeden, seviyeli bir üslupla işlendiği söylenebilir. Eserin en sonundaki üç beyit sanki bitiş bölümü gibidir.

Rahmî’nin Yenişehir Şehr-engîzi’nin bilindiği kadarıyla, üçü yurt içinde, biri de yurt dışında olmak üzere toplam dört yazma nüshası vardır. Tezkirelerde ve diğer tarihî kaynaklarda geçmeyen bu şehrengîzden ilk olarak Agâh Sırrı Levend söz etmiş, eserin kısaca planını ve özetini yayınlamıştır (1958: 36-37). Eserin tam metni Mustafa Erdoğan tarafından yayınlanmıştır (2012).

Şairin biyografisi için bk. "Rahmî, Bursalı Pîr Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rahmi-bursali-pir-mehmed