Ahmed Râsim Bey tarafından telif edilen ve 1888’de neşredilen Türkçe dil bilgisi kitabı. Mekteb-i Behramî ve Kamanto Mektebi Sâbık muallimlerinden Ahmed Râsim’in Yeni Usûl Muhtasar Sarf-ı Türkî adlı eseri A. Mavyan Şirket-i Mürettibiyye Matbaası İstanbul’da (1306/1888) neşredilmiştir. Sırasıyla isim, mübhemât, ism-i işâret, sıfat, zamir, mastar, fiil ve edevât (edatlar) konularına yer verilen eserde sözcük türleri ele alınmıştır. Gerektiğinde yazar, dil bilgisinin diğer konuları hakkında da açıklamalar yapmıştır. Ele alınan her konu örnekler eşliğinde açıklanmış, konu ile ilgili alıştırmalar bölümün sonuna eklenmiştir.

Kitabın başında yer alan “İfade” başlıklı yazısında Ahmed Râsim, amacının dil bilgisini öğrencilere öğretmek olduğunu ifade ederek “sarf”ın (şekil bilgisi) dil bilgisi bakımından önemini vurgulamış ve bir lisanın öğrenilebilmesi için onun kurallarının bilinmesinin gerekliliğinden söz etmiştir. Geçmişte Osmanlı dönemi Türkçesine dair yazılmış birçok sarf kitabının bulunduğunu belirten yazar, bu kitapları çocukların anlayamayacağı bir dille yazıldığı için eleştirmiştir. Çocuklar için yazmanın ve sözlü ifadenin eğitimin en önemli unsuru olduğunu ifade eden Ahmed Râsim, hocalığı döneminde Osmanlı sarfını üç kısma ayırıp birinci sene için “Sarf-ı Türkî”, ikinci sene için “Muallim-i Sarf”, üçüncü sene için de “Taʿlîm-i Lisân-i Osmânî” adını verdiği dil bilgisi derslerini tedrici olarak öğrettiğini belirtmiştir. Takip ettiği usulün dil bilgisi öğretiminde çok fayda sağlayacağını ifade ederek kullandığı bu yöntem ile iki üç satır yazamayan anadili Türkçe olmayan çocukların bile beş altı ay gibi kısa bir zaman zarfında yirmi-otuz satırlık yazılar kaleme alabileceğini öne sürmüştür. Bazı okullarda Osmanlı Türkçesinin öğretilmesi sırasında sadece içerik ile yetinildiğine dikkat çeken yazar, derslerde cümle kuruluşu ve tahlîli gibi önemli konulara yer verilmemesini de eleştirir. Eğitimde sadece nazariye (teori) ile yetinildiğini belirterek en az onun kadar ameliyeye (pratik) de önem verilmesi gerekliliği üzerinde durmuş ancak bu şekilde eğitimden istenilen sonuçların elde edilmesinin mümkün olduğunu söylemiştir.

Kitabın birinci bölümünde harfler, imlâ özellikleri ve okunuşları verilmiştir. Ardından sözcük türlerine geçilmiş, ilk olarak “İsim neye derler?” başlığı altında konu açıklanmış, varlıklara verilişine göre isimler, “ism-i has” ve “ism-i cins” olarak ayrılmıştır. Ardından tekil ve çoğul bahsine geçilerek çoğul ekleri konusuna temas edilmiştir. İsim konusu içinde ismin hâlleri ve isim tamlamaları konularına yer verilmiştir. İsim ana başlığı altında ele alınan ismin halleri, mücerred, mefʿûlün bih, mefʿûlün ileyh, mefʿûlün fih, mefʿûlün anh, izâfet ve muzâfun ileyh olmak üzere yediye ayrılmıştır. Yazar, ayrı bir başlık açmadan hâl eklerinin ilavesiyle kelimelerin kök ve gövdelerinde meydana gelen fonetik değişikliklere de değinmiş; kaynaştırma, benzeşme ve yumaşama gibi ses olaylarından bahsetmiştir. İsim konusunun ardından gelen mübhemât bölümünde belirsiz sıfat ve belirsiz zamirler ele alınarak (kendi, kim, ne, kaç, hayli, hangi) cümlede kullanışları örneklendirilmiştir. “O kadar”, “bu kadar”, “şu kadar” da mübhemâta dahil edilmiş kendi, kim, ne, kaç kelimelerinin mücerred, mefʿûlün bih, mefʿûlün ileyh, mefʿûlün fih, mefʿûlün anh, muzâfun ileyh olmak üzere altı hâl üzerine çekimi gösterilmiştir. Mübhemât bölümünden sonra gelen ism-i işâret bahsinde ism-i işâret (bu, şu, o) kısaca açıklanarak yer gösteren işaretler (bura, şura, ora) ve bir şeyin hâline (böyle, şöyle, öyle) işaret edenler örneklerle açıklanmıştır. Bunların da mübhemât bölümünde olduğu gibi altı hâl (mücerred, mefʿûlün bih, mefʿûlün ileyh, mefʿûlün fih, mefʿûlün anh, muzâfun ileyh) üzerine çekimi yapılmıştır. Ardından sözcük türlerinden sıfat konusuna değinilmiş sıfatın tanımı yapılmış, mevsûf (nitelenen) açıklandıktan sonra sıfatlardan çoğul yapmanın kuralları gösterilerek sıfat-ı kıyâsiyye ve sıfat-ı semâiyye olmak üzere sıfat türleri iki kısımda incelenmiştir.

Beşinci bölüm olan zamir bahsinde, zamirler; zamîr-i şahsî, zamîr-i izâfî, zamîr-i nisbî, zamîr-i fiilî ve zamîr-i vasfî olarak beşe ayrılarak açıklanmıştır. Şahıs zamirleri anlatılarak bu zamirlerin ismin hâl ekleriyle çekimlerine yer verilmiştir. Zamirlerden sonra kitapta mastar konusu ele alınarak tanımı yapılmış masdar-ı hafîf ve masdar-ı sakîl olmak üzere iki türlü mastar olduğu belirtilerek madde-yi fiil ve edât-ı masdar konularına da kısaca değinildikten sonra mastarlardan ism-i fâil ve ism-i mefʿûl olmak üzere iki türlü sıfat yapıldığı belirtilerek ardından fiil konusuna geçilmiştir.

Fiil konusu kitapta en geniş değerlendirilen konudur. Eserde, fiil ve fâil’in tanımı verilmiş, fiilde şahıs (mütekellim, muhâtap, gāib) ve fiilde zaman (mâzi, hâl, istikbâl) konularına değinilmiştir. Fiiller manaca lâzım ve müteaddî olarak ikiye ayrılmıştır. Müteaddîler de kendi içinde malûm ve meçhûl olmak üzere ikiye ayrılarak açıklanmıştır. Fiilleri basit (emr-i hâzır, emr-i gāib, fiil-i iltizâmî, fiil-i vucûbî, mâzi-yi şuhûdî, mâzi-yi naklî, muzâri, hâl, istikbal ve birleşik (hikâye, rivâyet, şart) olmak üzere ikiye ayırarak inceleyen Ahmed Râsim, haber kipleri, dilek kipleri, soru fiilleri, yardımcı fiil, zarf fiil ve birleşik zamanlı fiillere alt başlıklar altında yer vermiştir. Ardından edevât (edatlar) konusu ele alınarak edatın tanımı yapılarak örneklerle açıklanmış ve cümle içindeki görevleri belirtilmiştir.

Kitabın sonunda tahlil konusuna kısaca değinilmiş, örnek verilen dört cümlenin kelimeleri tek tek ele alınarak sarf kaidelerine göre incelenmiştir. Yeni Usûl Muhtasar Sarf-ı Türkî’de her konunun ardından bölümler içerisinde temrîn, mevâdd-ı şifâhiye, mevâdd-ı tahrîriyye başlıkları altında alıştırma kısımları mevcuttur, amaç alıştırma ve örneklerle konuların pekiştirilmesidir. 1325 baskısında kitabın girişine Ahmet Râsim’in “İfade” başlıklı yazısından önce yayımcı Kitapçı Arakel’in yazdığı “Bir İhtar-ı Mühim” yazısı eklenmiştir. Bu yazıda kelimeler arasındaki durak yerlerinin belirlenmesi ve kelimenin vurgu ve ton gibi özelliklerinin belirtilmesi için kullanılan semboller olan noktalama işaretlerine yer verilerek bunların anlam ayırmadaki öneminden bahsedilmiştir. Yabancı dillerde kullanılan virgül, puan virgül, dü puan ve puan adlarıyla anılan dört işaretten söz eden Kitapçı Arakel, bu işaretlerin yeni eserlerde kullanılmaya başlandığını belirterek noktalama işaretlerinin her birinin durak dereceleri hakkında bilgi vermiştir. Bunların dışında Osmanlı Türkçesinde kullanımını gerekli gördüğü esasen durak derecesinin puan virgül kadar olduğunu belirttiği noktasının üstte olmasından dolayı “virgül puan” adı verilen başka bir işaretten bahsetmiştir. Bu işaretin kullanımının gerekli olduğu yerlerin cümlede, virgül ya da hiçbir işaret kullanılmadan geçiştirildiğinin altını çizdikten sonra önemini örnekler eşliğinde açıklamıştır. Son olarak Kitapçı Arakel, noktalama işaretlerinin doğru kullanılmadığı ya da eksik kullanıldığı durumların özellikle metin içinde vurgulama konusunda bir takım sorun ve karışıklıklara yol açabileceği konusunda okuyucu kitlesini uyarmıştır. 

 Eserin 1307/1889, 1312/1894, 1319/1901, 1323/1905, 1325/1907 tarihli basımları da mevcuttur.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmet Rasim”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-rasim