Lâmiî Çelebi tarafından Fahreddin Cürcani’nin Vîs ü Râmîn'i model alınarak yazılan çift kahramanlı aşk mesnevisi. Eser kaynaklarda Vîs ü Râmîn, Vîse vü Râmîn, Veys ü Râmîn gibi adlarla geçse de Lâmiî Çelebi’nin hattı olan yazmada Veyse vü Râmîn olarak yazılıp harekelenmiştir. Kanuni Sultan Süleyman (ö. 1566)’ın emriyle yazılan ve 1526-1527’den sonra padişaha sunulan Veyse vü Râmîn, 6765 beyitten oluşmakta olup mefâʽîlün mefâʽîlün feʽûlün veznindedir.

Veyse vü Ramin, İran’da İslamiyet'ten önce Eşkaniler (Partlar) zamanında, Zerdüşt inancının hâkim olduğu devirde yazılmış bir aşk hikâyesidir. İlk olarak kim tarafından kaleme alındığı bilinmeyen bu eser, 11.yy.da Selçukluların İsfahan valisi Ebu’l-Feth Muzafferiddün’ün isteği sonucunda Fahreddin Esad Cürcani tarafından Pehleviceden o günkü Farsçaya çevrilmiş, manzum olarak yeniden kaleme alınmıştır. Osmanlı edebiyatında Bekâyî (15.yy.?) tarafından eserin kaleme alındığı bazı kaynaklarda zikredilse de (Şentürk 2002: 11) Bekâyî’nin eserine rastlanmamıştır. Ahmedî (ö. 1410'dan sonra) de eseri tercüme etmeye başlamış ancak ömrü vefa etmemiştir. Bu çeviriyi tamamlamayı arzu eden Abdulvâsî Çelebi de eseri İslam'a aykırı bulunca tercümeden vazgeçmiştir. Lâmiî Çelebi’nin eseri edebiyatımızda bu hikâyenin tek örneği olması bakımından önemlidir.

İran edebiyatından tercümeler yoluyla eserler kaleme alan Lâmiî Çelebi; az yazılmış, az bilinen eserleri edebiyatımıza kazandırmayı amaçlamıştır. Bu münasebetle ve de Kanuni Sultan Süleyman’ın isteğiyle eksik bir nüshasını bulduğu Cürcani’nin eserini Türkçeye tercüme etmeye başlamış, nüshada olmayan bölümleri kendisi kurgulamış ve esere neredeyse telif eser kimliği vermiştir. Bu çerçevede hikâyeye önemli müdahaleleri olmuştur:  Cürcani’nin eserindeki kahramanların rollerini ve kimliklerini değiştirmiş, Zerdüştlüğe ait unsurları çıkarıp yerlerine İslami motifleri eklemiş, böylelikle eseri ten hazzına dayanan ve karşı cinse duyulan bir tutku hikâyesinden aşkın zamanla boyut değiştiren, aşığı kemale erdiren dinî mistik bir atmosfere büründürmüştür. Yine eserin aslında olan kardeş evlilikleri ve ilişkileri gibi unsurları tamamen atmış, eserin kurgusuna dâhil ettiği şeyhler ve irşat edici manevi hâllerle ve âşıklıktan olgun ve ideal hükümdarlığa evrilen kahramanıyla (Ramin) hikâyeyi dinî-dünyevî inancına ve anlayışına göre kaleme almıştır. Lâmiî Çelebi’nin bu tavrında Mollâ Câmî etkisinde ve Nakşibendilik yolunda olmasının etkisi hayli büyüktür. Eser, söz konusu yönleri, sonucu ve mesajlarıyla aslından büyük oranda farklılaşmıştır.

Veyse vü Ramin hikâyesinin kısa özeti şöyledir: Merv diyarının hâkimi Mubed Şah’ın karısı Şehrubânû ibadet kastıyla Cürcan’a gider. Burada kendisini gören Cürcan şahı Behrâm, ona âşık olup vuslat ister. Şehrubânû evli olduğunu söyler ve Behrâm’ı oyalamak için kızı Veyse’den bahseder ve memleketi Merv’e döner. Hemen kızını Mahabat’tan Merv’e getirir. Olan biteni kocası Mubed’e anlatır. Kızını Behrâm’a vermemek için çocuk yaştaki yeğeni Veyrû’yla nikâhlar. Behrâm, Merv’e adamlarını gönderir ve Veyse’nin dillere destan güzelliğini öğrenir. Bir mektupla Veyse’yi ister. Ancak olumsuz cevap alır. Teklif tekrarlanır ama yine olumsuz cevap alınır. Behrâm Şah ordusunu toplayıp Merv’e doğru yürür. Bunun üzerine Mubed Şah ve ailesi Merv’den kaçıp Mahabat’a sığınırlar. Behrâm Şah Mahabat’a gider ve burayı ele geçirir. Mubed Şah ve ailesi ise Herat’a kaçıp yeğenleri Fîrûz Şah’a sığınırlar. Fîrûz Şah burada Veyse’ye âşık olur ve onu elde etmek için kocası Veyrû’yu zehirleyip öldürür. Bu esnada Behrâm Şah, Herat üzerine gelmektedir. Yapılan savaşta Fîrûz Şah öldürülür. Herat’ı ele geçiren Behrâm, burada Fîrûz Şah’ın kızı Şemse’yi görüp âşık olur ve onunla evlenerek Veyse’den vazgeçer. Veyse ve ailesi ise kaçıp Semerkant’a gelirler. Burada bir av gezisinde Veyse’yi gören Râmîn ona âşık olur. Bir süre görüşüp eğlenirler. Evlenmek isterler. Ancak Semerkant padişahı Keyhan’ın veziri, kızı Gülşeker’i Râmîn’le evlendirmek ister. Bu sebeple Veyse ve Râmîn hakkında iftirada bulunur. Semerkant padişahının Veyse’yi ülkeden kovmasını sağlar. Râmîn de zindana atılır. Râmîn zindandayken delirir. Onu bir şeyh tedavi eder. Bu arada Behrâm Şah ölmüş, Mubed Şah tahtına kavuşmuştur. Keyhan Şah, Mubed Şah’a mektup yazar, özür diler ve Veyse’yi yeniden ister. Bu sırada Keyhan Şah hastalanır ve ölür. Râmîn tahta geçer. Ancak vezir, tahtı ele geçirmek için Çin fağfuruyla işbirliği yapar ve Semerkant’ı alır. Râmîn Veyse’nin ülkesine kaçar. Bu arada Mubed ölmüş, taht Veyse’ye kalmıştır. Râmîn ve Veyse burada evlenirler. Râmîn ordusunu toplar, Semerkant’a hareket edip ülkesini ve tahtını ele geçirir. Vezir de öldürülür. Bundan sonra kendisini tedavi eden şeyhten devlet idaresi, dünya hayatı ve dinî terbiyeye dair pek çok öğüt alarak kâmil bir âşık, ideal bir yönetici olarak yaşar.

Mesnevide başlıkların tamamı Farsçadır. Olay akışı esnasında veya bölümden bölüme geçerken başka nazım şekillerine yer verilmemiştir. Yine mesnevide bazı aşk hikâyelerinde görülen fantastik unsurlar ve olağanüstü kahramanlar yer almaz.

Mesnevinin yurt içi ve yurt dışında dokuz nüshası tespit edilmiştir. Eser üzerine Fatma Zehra Kavukçu tarafından yüksek lisans (1994), Murat Öztürk tarafından da doktora tezi hazırlanmıştır (2009). Öztürk'ün doktora tezi daha sonra e-kitap olarak yayımlanmıştır (2020).

Şairin biyografisi için bk. "Lâmiî Çelebi, Mahmûd b. Osmân". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lamii-celebi-mahmud-osman