Kemâl Ümmî’nin ölüme dair manzumesi. Vefât, 84 beyitten oluşan bir kasidedir. Aruzun “mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün” kalıbıyla yazılmıştır. Şair, eserine Tanrı ile Hz. Peygamber’i andığı bir beyitle başlar. Ardından geçici olan dünya hayatına kapılıp ölümü unutanların aldandığı telkininde bulunur. Sonra kendi ağzından; bir insanın ölümle karşılaşmasını, ölüm anında Azrail’in gelmesini, kişinin ona yalvarmasını ve bu yalvarmanın sonuçsuz kalmasını, cenazenin yıkanıp kefenlenmesini, sala verilmesini, cenaze namazının kılınmasını, cenazenin omuzlarda mezarlığa götürülüp defnedilmesini, mezara indirilmesini ve mezar başında Yasin okunup dualar edilmesini, Münker ve Nekir tarafından sorguya çekilmesini, iyiliklerinin kötülüğe üstün gelmesiyle cennete girmesini anlatır. Kemâl Ümmî, manzumede ölüm gerçeği karşısında uyarıcı olmayı, insanları gafletten kurtarmayı amaçlamıştır. Cennete girmek için gıybetten ve yalandan uzak durulması gerektiğini söyleyip insanların namaz, oruç, hac gibi İslam’ın şartlarını yerine getirmeleri gerektiğini belirtmiştir. Eserini münacat ve dua bölümüyle bitirmiştir.

Kemâl Ümmî, dönemindeki diğer şairler gibi aruzu uygulamada hatalara düşmüştür. Eski Türk şiirinde çokça rastladığımız mısra başı kafiye/ön kafiye ve mısra başı redif/ön redif şairin ahenk için başvurduğu ifade yollarındandır. Manzumenin dili sadedir. Şair, öğüt vermeyi amaçladığından doğal bir söyleyişi yeğlemiştir. Vefât, Eski Anadolu Türkçesinin bazı özelliklerini barındırması ve döneminin sosyal hayatına dair birtakım izler taşıması bakımından önemli bir eserdir.

Eserin bilinen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Ali Nihat Tarlan Kitapları Nu. 71/2’de, 20b-23a sayfaları arasında “Vefât-ı Kemâl Ümmî Rahmetullâhi Aleyhi ve alâ-Cemî’i’l-Evliyâ’i ve’s-Sâlihîn Beyân” başlığıyla kayıtlıdır. Kasidenin dua beytinden sonra, metne aruzun “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbıyla yazılmış altı beyit ilave edilmiştir. Bu beyitlerin Kemâl Ümmîye ait olmadığı ve müstensih tarafından sonradan eklendiği düşünülmektedir.

Manzume Bilal Aktan tarafından yayımlanmıştır (2006).

Şairin biyografisi için bk. “Kemâl Ümmî, İsmâ’îl”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kemal-ummi-ismail