Son devir Osmanlı devlet adamlarından Yusuf Ziyâ Yozgadî’nin oğlu Yusuf Celâleddin’in vefatı sebebiyle yazdığı mersiyeleri ihtiva eden risalesi. Eser, edebiyatımızda Tanzimat sonrası yaygınlaşan edebî metinlere çift isim verme geleneğine uygun şekilde adlandırılmıştır. Yusuf Ziyâ Yozgadî’nin Mehmed Âsım, Mehmed Yümnî ve Yusuf Celâleddin adlarında üç oğlu olmuş; bunlardan Âsım ve Yümnî bebekken vefat etmiştir. Yusuf Celâleddin’in de delikanlı çağlarında vefat etmesi üzerine müellif evlat acısının dünyadaki en büyük acılardan birisi olduğunu, peygamberlerin bile bu acıyı tattıklarını, dünya nimetlerine güvenilmemesi gerektiğini hatırlatmak maksadıyla eserini kaleme aldığını ifade etmiştir.

Eser, Yusuf Celâleddin’in 1911 yılında vefatından birkaç ay sonra yayımlanmıştır. Ölümün soğuk gerçekliği karşısında çaresiz kalmış bir babanın içli feryatlarını lirik şekilde dile getirdiği manzum ve mensur karışık bir eserdir. Manzum olan bölümlerde hece ve aruz vezni ile yazılmış mersiyeler yer almaktadır. Mensur kısımların yer aldığı son kısımda ise Yusuf Celâleddîn’in doğumundan ölümüne kadarki hayat hikâyesi (nasıl bir çocukluk geçirdiği, hangi okullara gittiği, hangi şehirleri görme imkânı bulabildiği, derslerindeki başarısı, hastalanması ve vefatı) anlatılmıştır. Ayrıca çocuğun ahlaki meziyetlerinin yanı sıra dış görünüşüne dair fizikî özelliklerine temas edilerek fotoğrafına yer verilmiştir. Eserin sonunda ise yazarın maarif nâzırı ve müdürlerinden öğretmenlere, mümeyyizlerden mubassırlara, sağlık ocağı çalışanlarından doktorlara ve eczacılara kadar pek çok kimseye yönelik şikâyet ve sitemlerini ihtiva eden mensur bir bölüm yer almaktadır. Türk edebiyatının en fazla mersiye yazmış şairlerinden olan Yusuf Ziyâ Yozgadî’nin bu eserini tanıtan bir çalışma yayımlanmıştır. (Ekinci 2016)

Yazarın biyografisi için bkz. "Ziyâ, Yusuf Ziyâ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ziya-yusuf-ziya