Azerbaycanlı şair Rükneddin Mes’ûd Mesîhî tarafından 1038/1628-29’da yazılan âşıkâne mesnevi. Safevî şahlarından I. Abbas veya Safî’ye sunulmak üzere kaleme alınmıştır. Türk edebiyatında Anadolu, Azerbaycan, Özbek, Türkmen gibi pek çok sahada örnekleri görülen Varka ve Gülşâh, tarihî-menkıbevî rivayetler ile yazılı kaynaklardan aktarılmış Arap menşeli bir aşk hikâyesidir. Hikâyenin aslı, Emevîler döneminde Benî Uzre kabilesinden Urve b. Hizâm ile amcasının kızı Afrâ arasındaki aşka dayanmaktadır (Öz 2012: 42: 515). Varka ve Gülşâh adlı eserde, Hz. Peygamber zamanında Mekke’deki Benî Şeybe kabilesinin iki kardeş yöneticisinden Hilâl’in oğlu Varka ile Hümâm’ın kızı Gülşâh’ın aşkı anlatılmaktadır (Coşkun 2012: 42: 516-517). Dibace, tevhit, naat, mi'râc-nâme, Şah Abbas’ın methi, kaleme hitap, sâkî-nâme ile başladıktan sonra asıl hikâyeye geçilen eser, Şah Safî’ye hasredilen kasideler ve Mesîhî’nin oğluna olan vasiyeti ile tamamlanır.

Aşk ve kahramanlık temaları eserde hümanizmle yoğrularak yeni bir aşk ve âşık tanımı ortaya konmuştur. Şairane bir üslupla kaleme alınan eserin dili açık ve akıcıdır. Mesîhî’nin Varka ve Gülşâh’ını farklı kılan en önemli özellikler, eserde canlı savaş ve tabiat tasvirleri ile halk edebiyatına ait pek çok unsurun ustaca kullanılmış olmasıdır. Ayrıca eserin finali de orijinallik arz etmektedir.

Eserin Tahran (1632-1633) ve Londra (1645-1646) olmak üzere iki nüshası bulunmaktadır (Seferli 2005: 7-20). Tahran nüshası esas alınmak suretiyle eser Elyar Seferli tarafından yayımlanmıştır (2005).