18. yüzyılda Çağatay sahasında kaleme alınan Azadı Dövletmemmet'in (ö. 1173/1760) ahlaki ve öğretici mesnevisi. Şair, son beyitte eserine  Vagz-ı Azad adını verdiğini söyler.  Eser, cömertlik, hayırseverlik, zenginlerin yoksullara yardımcı olmaları, aile ilişkileri, tarımsal faaliyetler gibi sosyal ve iktisadi meseleler ile padişah, devlet yöneticileri, ilim ve din adamlarının hangi vasıflara sahip olmaları gerektiğiyle ilgili görüş ve önerileri ihtiva etmektedir.  Bu yönüyle eser nasihatname ve siyasetname özelliği göstermektedir.

Vagz-ı Azad aruzun "fâilâtün fâilâtün fâilün" kalıbıyla yazılmıştır. 2314 beyitten oluşan eser klasik mesnevi tertibine göre giriş, konunun işlendiği bölüm ve hatime kısımlarından oluşmaktadır. Konunun işlendiği asıl bölüm de dört baba ayrılmıştır.  Birinci Bapta (90-642); Türkmen boylarının tek bir devlet etrafında toplanması fikri ele alınarak, devleti yönetecek padişahın taşıması gereken vasıflardan bahsedilir. Siyasetname özelliği gösteren bu bölüm, Türkmen edebiyatında sistemli bir şekilde ilk defa Azadı tarafından işlenmiştir. Bu bölümde, Kutadgu Bilig, Sedd-i İskenderî  gibi eserlerin tesiri hissedilir. Azadı’ya göre ülkeyi yönetecek padişah adaletli olmalı ve halkına zulmetmemeli; halkını gözetmeli, onların ihtiyaçlarını karşılamalıdır. İkinci Bapta (643-1635); Allah rızası için mescit, medrese, köprü, kuyu ve havuz (sulama işleri için ) yaptıranların kazanacağı sevaplar üzerinde durulur. Üçüncü Bapta (1636 -1982); ilim adamlarının vasıfları, ilim ehline karşı nasıl davranılması gerektiği, ilmin önemi ve fazileti gibi konulardan bahsedilir.  Dördüncü Bapta ise  (1983 -2314), dervişlerden ve onların vasıflarından söz edilir. Eser, bu temel konuların  yanında   aile ilişkileri, çocukların eğitimi, öğretmen öğrenci ilişkisi, tarımsal konular, sadaka ve zekât gibi Türkmen halkının yaşayışı ile ilgili pek çok konuda nasihat de ihtiva etmektedir.  Ayrıca konu ile ilgili birçok rivayet ve kıssa anlatılarak tahkiyenin imkânlarından başarıyla yararlanılmıştır. Hatime (2291 -2319) kısmında ise,  şair eseri niçin yazdığından, okurundan ne beklediğinden, eserin adı ve yazılış tarihinden bahseder. Azadı, eserin yazılış tarihinin Hicri 1167 (1753-54) olduğunu belirtir.

Azadı’nın Vagz-ı Azad eseri Türkmenistan'da  ilk kez müstakil olarak Saylanan Eserler adıyla B. A. Garrıyev tarafından (1946), külliyatı da   Türkiye'de  Dövletmemet Azadı Eserler Yıgındısı başlığıyla neşredilmiştir (2012). Soner Sağlam'ın doktora tezinde ise Vagz-ı Azadı'n tamamı Türkiye Türkçesine aktarılmıştır (2011). 

Şairin biyografisi için bk. "Azadı, Dövletmemmet". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/azadi-dovletmemmet