ÜVEYS-NÂME / KİTÂB-I ÜVEYSE’L-KARENÎ (SABÂYÎ)
Veysel Karanî'nin hayatı hakkında manzume
Sabâyî, Hayreddîn (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ferîdüddîn Attâr’ın Tezkiretü’l-Evliyâ’sındaki Veysel Karânî ile ilgili kısımların Sabâyî mahlaslı Edirneli Hayreddîn tarafından metne sadık kalınarak yapılmış Türkçe manzum tercümesi. Sabâyî, eserinin adını Kitâb-ı Üveyse’l-Karenî olarak vermektedir. Eser; Menâkıb-ı Üveyse’l-Karenî, Hikâye-i Üveyse’l-Karenî, Manzûme-i Üveyse’l-Karenî ve Üveys-nâme isimleriyle de anılmaktadır. Üveys-nâme 14 Safer 915/3 Haziran 1509 tarihinde İstanbul’da tamamlanmıştır.

Veysel Karanî hakkında kaleme alınan eserlerden olan Üveys-nâme’de, Veysel Karânî’nin Hz. Peygamber’i görme arzusuyla Yemen’den Medine’ye gelmesi, Veysel’in kötürüm olan annesinin kendisine verdiği iznin süresi dolduğu için görüşemeden geri döndüğünü öğrenen Hz. Peygamber’in hırkasını Veysel’e vasiyet etmesi sonucu, Hz. Ömer ve Hz. Alî’nin Hz. Peygamber’in hırkasını Veysel’e ulaştırmaları hikaye edilmektedir. Aruzun "mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün" kalıbıyla kaleme alınan bu mesnevîde, 15 beyitlik besmele-hamdele-salveleden sonra 17 beyitlik bir na‘t, dokuz beyitlik bir münacat, on beyitlik medhiye, sekiz beyitlik tevhid ve altı beyitlik bir mev’izeden sonra 28 beyitlik sebeb-i te’lîf yer almaktadır. Ahlâk, edebiyatın başlıca konularından biri olarak ele alınmış ve ahlâkî eserler, üslûp bakımından edebî eser sınırları içinde değerlendirilmiştir. Bu mesnevi, Eski Anadolu Türkçesi özelliklerine sahip olup yazıldığı yüzyılın dilini yansıtan dinî-tasavvufî bir eserdir. Üveys-nâme, anne rızası ve Hz. Peygamber’i görme arzusu arasındaki hassas bir insanın duygularını ele alması açısından dinî edebiyat, dinî duyarlığını sade bir üslup ile yansıtması ise mevlid ve mesel-gû akımı çerçevesinde  değerlendirilebilir. Üveys-nâme, nasihat geleneği çizgisinde tasavvuf terminolojisini bünyesinde barındırdığı için de ayrı bir önem taşımaktadır. Üveys-nâme’nin Türkiye’de dört, Amerika ve Özbekistan’da da birer olmak üzere altı yazma nüshası tespit edilmiştir.

Üveys-nâme'nin 683 beyitten oluşan bir nüshası Ömer Savran tarafından makale ve kitap olmak üzere iki kez yayımlanmıştır (2009; 2010).

Şairin biyografisi için bk. "Sabâyî, Hayreddîn". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sabayi-hayreddin 

Eserden Örnekler


Resûlün hicreti tarîhi ol dem

Toķuz yüz dahı on beş idi bî-kem


Gül eyyâmı idi vü rûz-i meymûn

Safer ayınun on dördi hümâyûn


Gelüp bu dâ’iye ol yâr-ı sâdıķ

Didi bir dâ’iyem var dilde âşıķ


Bizüm kim şeyhimüz Veysü’l-Karendür

Güneşden rûşen ü fahr-i erendür


Anun vasfında nazm it bir risale

Ki ola gül gibi rengîn bu maķale


Düzüt Sa’dî-sıfat bir taze Bûstân

Kıl ol mahbûb-ı Haķ vasfın Gülistân


Oķıyalar bu nazm-ı dil-güşâyı

Du’âda anıla cân-ı Sabâyî


Dimiş Tezkire içre şeyh Attâr

Muhammedle Üveysün hâlin iy yâr


Kılup şefkat Sabâyî pür-günâha

Şefâ’at ide yüz tutup ilâha (Savran 2009: 478-536)

Kaynakça


Atlansoy, Kadir (2018). “Sabayî’nin Üveys-nâme Mesnevîsi ve Ziyaî’ye İzafe Edilen Üveys-nâme Nüshası Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. III. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Yeni Yönelimler Sempozyumu: Geçmiş ve Gelecek Bağlamında Ortadoğu. Yayımlanmamış Bildiri. Amman, Ürdün.

Feridüddin Attar (1991). Tezkiretü’l-Evliya. (hzl. S. Uludağ). İstanbul: 

Gündoğar, Bayram (1998). Menakıbnameler ve Lâmi’î Çelebi’nin Menakıb-ı Üveys el-Karanî Adlı Eserinin Tahlîli. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi. 

Kaplan, Yunus (2008). “Destan-ı Veysel-Karanî”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (1): 379-397.

Kuzubaş, Muhammet (2008). “Manzum Bir Destan Kitabı (Destan-ı Veysel Karanî, Vefat-ı Hz. Fatıma, Vefat-ı Hz. İbrahîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (2)304-340.

Cemaleddin Muhammed (1333). Menakıb-ı Üveys El-Karanî. (çev. Ohrili Hüseyin Mazhar). İstanbul.

Mert, Nadir (1977-1978). Hz. Üveys ve Hikâye-i Veysel Karani (Hz. Üveys Hakkında Bir Araştırma ve Transkribe). Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Ocak, Ahmet Yaşar (2003). Veysel Karani ve Üveysilik. Ankara: Dergâh Yay.

Sabâyi. Üveysname, Millî Kütüphane nu. Yz A 8620.

Sabâyi. Üveysname. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, İsmail Saib nu. I/4242.

Sabâyi. Üveys-nâme. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, A/219.

Sabayî. Üveys-nâme, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Türkçe Yazmaları 1473.

Sabayî. Üveys-nâme, Ann Arbor, University of Michigan, Special Collections Research Center, Isl. Ms. 390.

Sabayî. Üveys-nâme, Özbekistan Fenler Akademisi, Bîrûnî Şarkiyat Enstitüsü Ktp., nu. 2069, vr. 33b-50

Savran, Ömer (2009). “Sabâyî ve Üveys-nâme’si”. Turkish Studies, 4 (7): 478-536. 

Atıf Bilgileri


ATLANSOY, Kadir. "ÜVEYS-NÂME / KİTÂB-I ÜVEYSE’L-KARENÎ (SABÂYÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/uveys-name-kitab-i-uveyse-l-kareni-sabayi. [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SIRÂT-I MÜSTAKÎM (SABÂYÎ) Sabâyî, Hayreddîn Dr. Öğr. Üyesi Kadir ATLANSOY
Görüntüle
2 DÎVÂNÇE / DÎVÂN (SABÂYÎ) Sabâyî, Hayreddîn Araş. Gör. Fatih UĞUR
Görüntüle
3 [GAZAVÂT-NÂME] (SABÂYÎ) Sabâyî, Hayreddîn Dr. Öğr. Üyesi Kadir ATLANSOY
Görüntüle
4 MEVLÛD-İ NEBÎ / [MEVLİD] (SABÂYÎ) Sabâyî, Hayreddîn Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
5 KASÎDE-İ ŞÜTÜR Ü HÜCRE (SABÂYÎ) Sabâyî, Hayreddîn Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
6 KASÎDE-İ DERYÂ-YI EBRÂR (SABÂYÎ) Sabâyî, Hayreddîn Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
7 KASÎDE-İ MİR'ÂT-I SAFÂ (SABÂYÎ) Sabâyî, Hayreddîn Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
8 ŞÜTÜR Ü GÜRBE (SABÂYÎ) Sabâyî, Hayreddîn Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
9 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
10 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
11 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
12 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
13 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
14 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
15 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
16 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
17 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
18 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle