Hasan Kâfî’ye ait siyaset-nâme türünde eser. Müellif bu eseri 1004/1596 yılında Arapça olarak yazdıktan sonra 1005/1597’de açıklamalı şekilde Türkçeye tercüme etmiştir.

Eser başlıksız bir girişten sonra bir mukaddime, dört bölüm (asl) ve bir hatimeden oluşmaktadır. Giriş bölümünde eserin telif sebebi yer almaktadır. Müellif devlet yönetiminde bazı sorunların arttığını ve kargaşa ortamının doğduğunu belirtip bu sorunların sebepleri (adalet eşitsizliği, devlet yönetiminde müşaverenin ihmali, askerî alandaki düzensizlik ve savaş aletlerinin kullanılmasındaki yanlışlar) üzerinde durmaktadır. Mukaddime bölümünde ise insanlar idareci zümre, ulemâ, reâyâ, sanat ve ticaret erbabı olarak dört gruba ayrıldıktan sonra tek tek bunların görevleri açıklanmıştır. Mukaddimeden sonra eserin asıl konularının yer aldığı dört bölüm (asl) sırasıyla verilmiştir. Birinci bölümde devlet düzenini sağlayan hususlar, devleti yönetenlerde bulunması gereken vasıflar ve devlet başkanının uyması gereken kurallar anlatılır. İkinci bölümde devlet adamlarının akıllı kişilerle istişare etmesinin önemi üzerinde durulur. Üçüncü bölümde savaş aletlerinin kullanılmasının gerekliliği vurgulanır. Dördüncü bölüm zafer hakkında olup savaşlarda yenilgiye uğramanın sebepleri üzerinde durulur. Hatime bölümü ise barış ve anlaşma hakkındadır (İpşirli 1980: 242; Taş 2011: 25-30).

Hasan Kâfî bu eseri yazarken yararlandığı kaynaklar arasında Kâdı Beyzâvî (ö.1291)’nin Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl’ini ve Mahmûd ez-Zemahşerî (ö. 1144)’nin Rebî’u’l-Ebrâr’ını göstermektedir. Eserin muhtevasında daha çok Kur’ân’dan ve hadislerden yapılan nakillerin bulunması ve verilen örneklerin ise çoğunluğunun İslâm öncesi eski Yunan ve Sasanî devirlerinden alınmış olması Usûlü’l-Hikem’i aynı dönemde yazılan siyaset-nâme türündeki diğer eserlerden ayırmaktadır (İpşirli 1980: 242).

Eser ilk kez yer ve tarih belirtilmeden taş baskı olarak basılmıştır. Tevfik imzasıyla 1287/1879’da Asır gazetesinde tefrika edilip daha sonra yayınlanan eser Ahmed Reşid Paşa tarafından Arapça ilaveli olarak tercüme edilip 1331/1912’de basılmıştır. Bunların dışında eserin Fransızca, Macarca, Sırpça, Almanca incelemesi ve kısmi neşirleri de yapılmıştır. 1287 tarihli baskısı Mehmet İpşirli (1980) tarafından Latin harflerine aktarılan eser üzerinde bir yüksek lisans tezi (Sarıbıyık 1989) ve iki kitap çalışması yapılmıştır (Taş 2011; Köksal 2018).

Yazarın biyografisi için bk. “Hasan Kâfî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.  http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasan-kafi