Hanefî fıkhının en meşhur ve muteber metinlerinden biri üzerine yazılmış fıkıh eseri. Burhâneddin el-Mergînânî (ö. 593/1197)’nin el-Hidâye isimli eserindeki meselelerin illetlerinden arındırılması (“tecrîd-i mesâ’il”), derlenmesi ve başka kaynaklardan ilâveler ile zenginleştirilmesiyle oluşturulmuş tek ciltlik, fetvâ mecmuası formatında Arapça bir eserdir.

Kaynak eserde işlenen konular, musannifin olmaları gerektiğini düşündüğü sıraya göre yeniden tertîb edilmiş, tasnif edilen meselelerin sonlarına yine müellifin uygun gördüğü fetvâ nakilleri yerleştirilmiş, gerektiğinde mürâcaat edilebilmesi amacıyla da konuların esas metindeki yerleri belirtilerek okurlara kolaylık sağlayan bir düzen gözetilmiştir. Diğer kaynaklarda satır aralarında veya üstü kapalı olarak geçen fetvâlar el-Udde’de daha açık ve anlaşılır şekilde ifade edilmiş, bu gibi hasletleri dolayısıyla hem ulemâ için bir el kitabı hüviyeti kazanmış, hem de medreselerde okutulmuştur (Taş 2020: 4).

Udde Kitabı’nın kaynakları çoğunlukla Hidâye şerhleridir. Başta Fethu’l-kadîr ve el-İnâye’den olmak üzere eserin geliştirilişinde kimi zaman Kifâye gibi şerh kitaplarından nakil yoluna gidilmiş, kimi zaman Câmi’u’l-fusûleyn ve el-Muhîtu’l-Burhânî gibi Hanefi mezhebinin diğer kaynaklarından da istifâde edilmiştir. Kullanılan kaynakların esere tatbîki konusunda müellif takdim, tehir, ilave, ihtisar şeklinde tasarruflarda bulunduğu gibi, bizzat yaptığı açıklamalarla da esere iradesini katmıştır. Bu açıklama ve ilaveler; özel isimler hakkında bilgi verme, hataları düzeltme, mukadder kelimeleri açıklama, zamirlerin merciini belirtme; ibareyi toparlama, konuyu özetleme; mahzuf manâları tefsir, muğlak ibareleri izah, meseleleri tasvir, hükmü takyid, ihtirazlara işaret vs. şeklindedir (Taş 2020: 13).

Fıkhî konuları ele alması sebebiyle ilmî usûle uygun olarak sade ve net bir dile sahip Udde’nin; müellifin zarif ve edib yönü dolayısıyla özellikle mukaddime ve hâtime bölümlerinde, başta cinas ile iktibas olmak üzere zaman zaman mecaz, leff ü neşr, istiâre, seci gibi belâgî sanatlar bulunduğu gibi, eserde yer yer müellifin şâirlik yönü de ortaya konmuştur. Özellikle dîbâce bölümünde Sultan I. Ahmed (1603-1617) için yazılmış medhiyyeler yazarın bu konudaki mahâretini sergiler (Taş 2020: 69-72).

Tam adı Mevlâna Kemâleddîn Muhammed b. Ahmed el-Rûmî el-Hanefi olan, ilmi geleneğe sahip Taşköprizâde ailesine mensup Kemâleddin Mehmed Efendi eserini de; medhiyyelerde bulunduğu, şiirler okuduğu, kendisinden cesaret aldığı Sultan I. Ahmed ’e ithaf etmiştir (Taş 2020: 68).

Şiir kâbiliyetinin yanında dil ve şiir bilgisi de Kemâleddîn Efendi tarafından eserde ortaya konmuştur. Kitapta nâdir de olsa Farsça ifadelere yer verilmiş (Taş 2020: 75), fetvâların arasında delil sadedinde şiirler nakledildiği olmuştur. (Taş 2020: 71) Klasik fıkıh geleneğimizin şâheserlerinden Hidâye üzerine yapılan ve Taş tarafından “emsâlsiz” olarak nitelenen (2020: 16) tecrîd-i mesâ’il tarzı bu kitap böylesi çalışmalara pek rastlanmaması bakımından ender bir eser olarak takdim edilmiştir (Taş 2020: 4).

Fetvâ kitabının İstanbul kütüphanelerinde birçok nüshası bulunmakta olup (İpşirli 2011: 153), ele geçebilen sekiz nüshadan özellikle dördü kullanılarak oluşturulan tahkikli metni bir doktora çalışmasıyla yayımlanmıştır (Taş 2020).

Şairin biyografisi için bk. “Kemâlî, Taşköprî-zâde Kemâleddîn Mehmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kemali-taskoprizade-kemaleddin