- Yazar Biyografisi (TEİS)
Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî - Madde Yazarı: Prof. Dr. Mustafa Arslan
- Eser Yazılış Tarihi:827/1423-24
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Lügat
- Yayın Tarihi:13/05/2022
U’CÛBETÜ'L-GARÂYİB FÎ NAZMİ’L-CEVÂHİRİ’L-ACÂYİB (BAHÂ)
manzum sözlükBahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî (d. ? - ö. 827/1423-24’den sonra)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Bahâ mahlaslı Bahâeddîn-i Magalkaravî'nin kaleme aldığı manzum sözlük. Arapça-Farsça-Türkçe manzum bir sözlük olan U’cûbetü’l-Garâyib, 827/1423-24’te tamamlanmıştır. Eserin tam adı U’cûbetü'l-Garâyib fî Nazmi’l-Cevâhiri’l-Acâyib’dir. Bahâeddîn, eserini Muhammed ve Ahmed adındaki iki oğlunun ezber yoluyla Arapça ve Farsça öğrenmeleri amacıyla yazdığını ifade etmektedir (Arslan 2013: 21). Sözlük, Anadolu’da 15. yüzyıldan itibaren örneklerine rastlanan üç dilli manzum sözlük yazma geleneğinin ilk örneklerindendir. Metin, Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Tarama Sözlüğü için taranmış ve bu sözlüğün tanıkları arasında yer almıştır. Eserin Türkiye kütüphanelerinde 10’un üzerinde yazma nüshası tespit edilmiştir.
U’cûbetü’l-Garâyib, manzum-mensur bir “mukaddime”, toplam 436 beyitlik 36 kıt’adan oluşan “sözlük” bölümü ve bir “hâtime” şeklinde düzenlenmiştir. Şair, mukaddimeyi Arapça olarak yazmış, aralarına Türkçe şiirler yerleştirmiştir. Manzum mensur karışık düzenlenen mukaddime içerisinde iki beyitlik bir kıt'a ile 14 beyitlik bir fahriye yer almaktadır. Şair, mukaddimenin bir bölümünü de eserin tertibine ayırmış; kıt'a ve beyit sayıları hakkında bilgi vermiştir. Şair eserinde, kıt’alarda kullanılan bahir ve vezinleri de belirtmiştir. Eserde, 8 bahirden 14 değişik vezin kullanılmıştır (Arslan 2013: 25). U’cûbetü’l-Garâyib’in sözlük kısmındaki 436 beyitten 36’sı kıt’a sonlarında yer alan takti beyitleridir. Eserin toplam kelime hazinesi (Arapça, Farsça, Türkçe) 2750’dir. Bunların 1410'u Arapça kelime, 920'si Türkçe, 410'u Farsça karşılıktır. Sadece 95 kelimenin hem Türkçe hem Farsça karşılığı verilmiştir. Arapça kelimelerin Farsça karşılıklarının birçoğu o dönemde Anadolu sahasında kullanılan Türkçeye girmiş kelimelerdir. Bu veriler göz önünde bulundurulduğunda eserin daha çok Arapçadan Türkçeye iki dilli bir sözlük görünümünde olduğunu söylemek mümkündür (Arslan 2013: 29). U’cûbetü’l-Garâyib'in, barındırdığı Türkçe kelimeler açısından dönemine ait kıymetli bir kelime hazinesine sahip olduğu görülmektedir. Sözlüğün 4 nüshasının karşılaştırılmasıyla ortaya konan tenkitli metni, üç dilde hazırlanan dizini ile birlikte yayımlanmıştır (Arslan 2013).
Şairin biyografisi için bk. “Bahâ, Bahâeddîn İbni Abdurrahmân-ı Magalkaravî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baha-bahaeddin-ibn-abdurrahmani
Eserden Örnekler
El-Kıt’atü’t-Tâsi’atü Fî-Bahri’l-Hezec El-Müseddesü’l-Mahzûf
Eb ata ise üm mâzer degül mi
Oğuldur ibn ü eh dâdar degül mi
Yemen şâhına çün ohındı tübba’
Eyit Rûmun şehi kayser degül mi
Nakîb ü hâcib ü kâyid ra’iyyet
Ases seyyid serî mihter degül mi
Rikâbî vü şarâbî vü revânî
Arîf ü şahne rık çâker degül mi
Nebât u kand u fânîd ü taberzed
Benüm sözüm gibi şekker degül mi
Vekâlet hasm u insâf u vasıyye
Tanuk şâhid hakem dâver degül mi
Koyun gözli kişi eşhel olıcak
Kara gözli kişi ahver degül mi
Gözi cimlüse a’maş ohıyıcak
Gözi yırtıh kişi eşter degül mi
Yağun mis’âd balun tulguğı mis’âb
Meyün zık sâhire sâgar degül mi
Mehâ billevr bellûr incü dürdür
Güher sözüm gibi cevher degül mi
Nedür keyyûl eyit son saf savaşda
Savaş harb ü çeri asker degül mi
Bedî' evvel düvüm sânî ikinci
Son âhir dahı bir âher degül mi
Mefâ’îlün mefâ’îlün bu şi’rüm
Şekerden tatlu şîrîn ter degül mi (Arslan 2013: 60-61)
Kaynakça
Arslan, Mustafa (2013). Bahâüddîn-i Magalkaravî, U’cûbetü’l-Garâyib, Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Sözlük. Ankara: Grafiker Yay.
Bağdatlı İsmail Paşa (1973). Îzâhu’l-Meknûn Fi’z-Zeyl-i Alâ Keşfi’z-Zünûn An Esâmi’l-Kütübi ve’l Fünûn. C.II. İstanbul: MEB Yay.
Bahâeddîn Abdurrahmân el-Magalkaravî. U’cûbetü’l-Garâyib. Süleymaniye Kütüphanesi. Reşid Efendi. Nu. 977.
Bahâeddîn Abdurrahmân el-Magalkaravî. U’cûbetü’l-Garâyib. Süleymaniye Kütüphanesi. Reşid Efendi. Nu. 978.
Bahâeddîn Abdurrahmân el-Magalkaravî. U’cûbetü’l-Garâyib. Türk Dil Kurumu Kütüphanesi. Nu. Yz. A.530/1.
Bahâeddîn Abdurrahmân el-Magalkaravî. U’cûbetü’l-Garayib. Süleymaniye Kütüphanesi. Lala İsmail Nu. 640. Ankara Milli Kütüphane. Nu. MFA (A) 3039.
Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul.
Öz, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK Yay.
Tarama Sözlüğü, XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla (1996). 8 C. Ankara: TDK Yay.
Tuman, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî. (hzl. C. Kurnaz ve M. Tatçı). Ankara: Bizim Büro Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | EL-MU'AŞŞERÂTÜ'S-SİHRİYYE Fİ’L-EBYÂTİ’L-FİKRİYYE (BAHÂ) | Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî | Dr. Büşra Sıdıka Kaya |
Görüntüle | ||
2 | VAHDET-NÂME (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Prof. Dr. Mehmet Sarı |
Görüntüle | ||
3 | GARÎB-NÂME (ÂŞIK) | Âşık Paşa, Âşık | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
4 | KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ) | Hamzavî | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle | ||
5 | BAHRÜ'L-HAKÂYIK (HATÎBOĞLU) | Hatîboğlu | Prof. Dr. Vahit Türk |
Görüntüle | ||
6 | GÜLZÂR-I MA’NEVÎ / GÜLZÂR / DÎVÂN-I GÜLZÂR / KİTÂB-I GÜLZÂR (İBRÂHÎM TENNÛRÎ) | İbrâhîm Tennûrî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
7 | GÜLŞEN-İ NİYÂZ (İBRÂHÎM TENNÛRÎ ?) | İbrâhîm Tennûrî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
8 | [DÎVÂNÇE] (ÂŞIK) | İbrâhîm Tennûrî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
9 | DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle | ||
10 | DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (KEMÂL ÜMMÎ) | Kemâl Ümmî, İsmâ’îl | Araş. Gör. Büşra Karasu |
Görüntüle |