Tuhfetü’l-Kudât, Aksaraylı Seyyid Hasan Rızâyî’nin kadılara öğütler verdiği fıkıh konulu didaktik ve ahlâkî bir eserdir. Kendisi de bir kadı olan Rızâyî, menâkıb-nâme türünde kaleme aldığı Arapça eseri Mahmûdiyye’sinde eserden söz etmekte, “Hoca Hüseyin Efendi” adında bir kişiye hediye ettiğinden bahsetmektedir. 

Eserin konusuna bakıldığında fıkhî konularla ilgili olduğu ve şer‘î hükümler ekseninde birtakım nasihatleri içerdiği görülmektedir. Adaletin ehemmiyetine, adil imamın ahirette kazançlı olacağına, cennetten mahrum olmayacağına ve “zemm”edilmeyeceğine işaret eden müellif; Hz. Muhammed’in adalete önem verdiğini ve bazı bölgelere sahabeleri kadı olarak görevlendirdiğini belirtmektedir. Muaz bin Cebel ve Ka’b bin Mâlik gibi sahabelerin isimlerini zikreden Rızâî, yazdığı fıkhî manzumelerin hayırlara vesile olmasını dileyerek bu şer‘î metinleri kendilerine rehber edineceklere dua eder. Asıl vatanının Aksaray olduğunu dile getiren şair, kadılarda bulunması gereken vasıfları tek tek sıralar. Ona göre kadılar her şeyden önce reşit ve hür olmalıdırlar. Hata işleyen kadılar acilen görevden alınmalıdır. Fâsık olan kadılar azledilmeli, rüşvete ve şehvete meyleden kadılar cezalandırılmalıdır. Kadı istese de kişinin malını kendi tasarrufunda kullanamaz. Hüküm verirken kendini baskı altında hissetmemek için kimseden hediye almamalıdır. Rızâyî, ilerleyen kısımlarda nafaka konusuna ve infak etme hasletine değinmekte; peşin ödenen mehir, faizsiz verilen borç, gayri müslimlerin şahitliği, ölen kadı ve nâibin durumu, kadı’nın mürted olması, kefillik ve hırsızlık, Müslümanın ve gayri müslimin öldürülmesi, veraset ilişkileri, kadının mirastan ne hisse alacağı ve çocukları varsa bunun değişip değişmeyeceği gibi muhtelif birçok konuya temas eden beyitler kaleme almıştır. Müellif, eserin son sayfasında (27b) bütün anlattıklarını samimi bir kalp ile söylediğini, karşılığını Allah’tan beklediğini ve onun peygamberinden şefaat umduğunu dile getirmektedir. (Cankurt 2013: 222-225; Cankurt 2015: 215-221)

Şu anki bilgilere göre eserin tek nüshası; Ankara Milli Kütüphanede, Afyon Gedik Ahmet Paşa Kütüphanesinden nakledilen yazma eserler arasında 17982/2 katalog numarasıyla kayıt altındadır. Nesih hatla yazılan eserin sırtı bez, ebru kâğıt kaplı, mukavva ciltli, şirazesi bulunmakta; ancak mıklebi bulunmamaktadır. 14b-27b arasında toplam 13 varaktır. Eserin ketebe kaydında verilen 1053/1643-44 tarihi sehven 1003/1594 olarak okunarak sözü edilen kütüphanenin katalog bilgilerine hatalı olarak aktarılmıştır. Eser, ismi verilmeyen bir müstensih tarafından 1140/1726 senesinde istinsah edilmiştir. Müstensih, eserin Aksaraylı Seyyid Hasan Rızâyî tarafından telif edildiğini belirtmektedir. (Çağırıcı 2006: 184; Ceyhan 2006: 248; Cankurt 2013: 220-221; Cankurt 2014: 198; Cankurt 2015: 213-214)

Tuhfetü'l-Kudât Hasan Cankurt tarafından bir tebliğle tanıtılmıştır (2013).

Şairin biyografisi için bk. “Rızâî, Hasan Rızâî-i Aksarâyî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.  http://teis.yesevi.edu.tr/%20madde-detay/rizai-hasan-rizaii-aksarayi