Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin 920/1514 tarihinde yazdığı Farsça-Türkçe manzum sözlük. Günümüze kadar 146 yazması tespit edilen ve nüsha sayısının 200’ün üzerinde olduğu düşünülen Tuhfe-i Şâhidî’nin İstanbul ve Kahire’de değişik baskıları yapılmıştır. Seçilmiş nüshalara dayanılarak hazırlanan metinlere göre beyit sayısı 450 civarındadır. Bazı nüshalarda bölüm başlarında kalıpların öğretildiği 56 beyit daha bulunmaktadır (İmamoğlu 2004: 63-64; Kılıç 2007: 518-546). Besmele, hamdele, salvele, sebeb-i telif ve duadan oluşan 61 beyitlik mukaddime bölümüyle başlayıp altı beyitlik tarih bölümüyle sona eren eserin sözlük kısmı, her birinde aruzun farklı bir vezninin kullanıldığı 27 bölüm hâlinde düzenlenmiştir. Böylece eser, sadece sözlük olarak değil aruz veznini öğrenmek isteyenler için bir başvuru kaynağı olarak da kıymet taşır. Eserin bu yönü dönemin müelliflerine yeni eserler üretme ilhamı vererek geliştirilmiştir. Hatîb (ö. 1746-47), Hibetü’l-Vehhâb adlı eserinde Tuhfe-i Şâhidî’deki her bir aruz kalıbında bir gazel yazarak aruz öğrenmek isteyenler için yeni bir kaynak hazırlamıştır (Yazar 2020).

Osmanlı âlimleri, edipleri ve aydınları ana dillerinin yanında aldıkları eğitimin bir parçası olarak Arapça ve Farsçaya da hâkim olarak yetişmişlerdir. Mesnevî, Bostan ve Gülistan gibi zemin metinlerin Farsça kaleme alınmış olması ediplerin Farsça bilmesini elzem kılmıştır. Tuhfe-i Şâhidî’nin yazarı, Mevlevî dedesi Şâhidî de eserini Mesnevî’yi anlayıp özümseyebilmek için yazdığını bildirmiştir. Bir sözlük hazırlarken mensur değil de manzum şeklin özellikle de her beytin ayrı ayı kafiyelendiği mesnevinin tercih edilmesi sözlü kültür dönemindeki bilgiyi öğrenme, akılda tutma ve gelecek kuşaklara aktarma kolaylığından gelen bir alışkanlık olarak düşünülmelidir. Nitekim Şâhidî eserini çocukken okuduğu Tuhfe-i Hüsâm’a nazire olarak kaleme aldığını belirtir (İmamoğlu 2004: 70). Şâhidî’nin eseriyle dillerinden biri Türkçe olan manzum sözlüklere “tuhfe” başlığının verilmesi bir gelenek hâline gelmiş ve bu kelime edebî bir türün de adı olmuştur (Doğan Averbek 2019: 66).

Yalın ve akıcı bir dille kaleme alınan ve yer yer aruzla ilgili çeşitli tasarruf ve kusurlara da rastlanan eserde 184’ü fiil olmak üzere 1400 kelime yer alır. Bazı beyitlerde Farsça kelimelerin Türkçe yanında Arapça karşılıkları da verilmiş, bazen sadece Arapça ya da Farsça karşılıklar ile yetinilmiştir. Beyitlerde anlamca birbirine yakın kelimelerin yer almasına dikkat edilmiş, tezat, cinas gibi edebî sanatlarla anlatım kuvvetlendirilmiş, her bölümün sondan bir önceki beytinde aynı cümlenin Farsça ve Türkçe karşılıkları art arda verilerek cümle yapısının öğretilmesi de hedeflenmiştir (İmamoğlu 2004: 48-57).

Osmanlı döneminde Farsça öğrenmeye başlayan herkesin ilk başvuru kaynağı olan, son araştırmalara göre 57 şerhi ve pek çok naziresi bulunan, Arapça, Latince ve İngilizceye tercüme edilen (İmamoğlu 2004: 58-62; Öz 1999: 23-111; Barlak 2020: vi) Tuhfe-i Şâhidî, kanon metinler arasına girmiştir. Kusûrî’nin Tazmîn-i Tuhfe-i Şâhidî’si, Denizlili Mustafâ b. Osman Keskin’in Manzûme-i Keskin’i ve Antepli Fedâî Mehmed’in Tuhfe-i Fedâî’si Şâhidî lügatine nazire olarak yazılan eserlerden bazılarıdır. Tuhfe-i Şâhidî şerhlerinin en meşhurları ise Sûdî-i Bosnavî, Abdülkâdir b. Ömer Bağdâdî, Nâdîde Ahmed Hâfız’ın Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî adlı eserleri ile Abdurrahmân b. Abdullâh-ı Kuddûsî’nin Tuhfetü’l-Mülûk’u ve Pîrî Paşa-zâde Mehmed Cemâlî’nin Tuhfe-i Mîr’idir (Kılıç 2007:516).

Tuhfe-i Şâhidî, Hilmi İmamoğlu (2004) ve Atabey Kılıç (2007) tarafından yayınlanmıştır.

Şairin biyografisi ve eserlerinden örnekler için bk. "Şâhîdî Muğlalı İbrahim Dede". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahidi-muglali-ibrahim-dede