Nûrî Osmân Hanyavî tarafından (d. 1181/1767 - ö. 1230/1815) Şâhidî tarzında kaleme alınan manzum lügat. Tuhfe-i Nûriyye, Girit adasındaki yöneticilerden birisinin teklif ve ısrarıyla adada yaşayan Türklere Rumcayı öğretmek maksadıyla kaleme alınmıştır. Tuhfe-i Nûriyye 1212/1797 yılında bir haftada telif edilirken, Zeyl-i Tuhfe-i Nûriyye ise yine Nûrî Osmân tarafından 1224/1809 yılında 12 günde kaleme alınmıştır. Eserin sebeb-i telifinde müellif, böyle bir eseri kaleme almakta tereddüt ettiğini ifade etmektedir. Bu tereddüt, müellifin bir Müslümanın kâfir dilini taklit etmesinin ayıp olacağını düşünmesinden kaynaklanmaktadır. Ancak eserin yazılmasını teşvik eden zatın, Mevlânâ’nın da şiirlerinde birçok Rumca kelime kullandığını belirterek ısrar etmesiyle ikna olan Nûrî Osmân bu eseri yazmaya karar vermiştir.

Eserin yine bir teşvik ve ısrar üzerine yapılan zeylinde müellif, önceki telifinde aceleden kaynaklandığını ifade ettiği hataları telafi etme imkânı bulmuştur. Eserde Girit’te yaşayan Türklere Rumcayı öğretmek amaçlanırken, Girit Rumcasının temel söz varlığını oluşturan ve günlük hayatta sıkça kullanılan kelimelere ağırlık verilmiştir (Günşen 2013: 608). Dinî terimler, sanat ve zanaat terimleri, giyim kuşam, akrabalık, hayvan, bitki, yiyecek, içecek, organ, ay, mevsim, sayı, renk vb. isimleriyle fiiller gibi başlıklar altında toplanabilecek toplam 2304 Rumca kelime ve ibareye yer verilen eser, toplam 881 beyitten oluşmaktadır (Ölker 2013: 2015-2016). Manzum bir sözlük olmakla birlikte, bazı beyitlerinde Girit’in tarihî özellikleriyle tabiî güzelliklerinden de bahsedilen (Kurtoğlu 2019: 23) eserde konu edilen dil, Rumcanın bir diyalektidir. Bu dil edebî Rumcadan (Katarevusa) da, Yunanistan ve İstanbul’da konuşulan Rumcadan da farklılıklar göstermektedir (Günşen 2013: 609).

Eserin bilinen üç nüshasından ikisi Türk Dil Kurumu Kütüphanesi'nde Yazma A 193/2 ve A 209/2’de; diğeri ise Çorum Hasanpaşa İl Halk Kütüphanesi'nde 19 Hk 1876/2’de bulunmaktadır. Eser hakkında Hacettepe Üniversitesinde yapılmış bir bitirme tezi (Erik 1982) ile tanıtım mahiyetinde iki makale (Günşen 2013; Ölker 2013) vardır.

Şairin biyografisi için bk. “Nûrî Osman, Hanyevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nuri-osman-hanyevi