Müellifin 1719/1720 yıllarında Şam’dan döndükten sonra Üsküdar’da yazdığı ve sonrasında kendisine intisap eden Hacı Muhammed Atâî’ye armağan ettiği eseri. Atâî’nin adının Hûd Sûresi 108. âyetten iktibas olduğunu dile getiren İsmail Hakkı Bursevî, bu armağanı (tuhfeyi) yazma sebebini ise yine Hûd 11/108’deki “Bitmez, ardı kesilmez bir lütuf” ayetinde yer alan atâ (lütuf) kelimesinin hikmetini açıklamak olarak belirtir (Akkaya 2000: 24).

Tasavvufî konuların ön olanda olduğu bu eserde hikmetli sözler ile bazı manaların ve anlaşılması güç konuların açıklamaları yapılmıştır. Eserde genel itibariyle Tevhid, Kutbiyyet, Hilâfet Ve Saltanat, İnsân-ı Kâmil, Celvetiyye, Niyet, Ruh, Nefs, Vahdet ve Kesret, Velâyet Mertebeleri, Hatmü’l-Enbiyâ ve Evliyâ, Kur’ân, Hilâfet, Celvetiyye, Kemâl-i Âdemî, Nübüvvet, Marifet, Nikâh, Kâbe gibi konular bulunmaktadır. Tuhfe-i Atâiyye’yi Bursevî’nin diğer tuhfelerinden farklı kılan şey tasavvufî düşüncenin önemli mevzularının bu eserde derli toplu bir şekilde ele alınmış olması ve bu konularla ilgili olarak şiirlerin yazılmış olmasıdır (Akkaya 2000: 25).

Eserine bir münâcaatla başlayan İsmail Hakkı Bursevî, hayat yolunda bir takım sıkıntılar yaşadığını ve bu şekilde olgunlaştığını ifade eder. Devamında ise içinde bulunduğu zamanın kötülüğünden bahseder ve bu kötülüğün maddi ve manevi olan birçok şeye sirayet etmesinden hayıflanır. Kötülüğe bulaşan tacir, mürit, şeyh, kadın ve erkeğe tavsiyelerde bulunur. Velilerin yaşadığı sıkıntılardan da rahatsızlık duyan Bursevî, velilere sıkıntı yaşatan ve eziyet edenlerin gazaba uğrayacaklarını söyler (Akkaya 2000: 94).

Eser, tasavvufun çetrefilli konularını ihtiva etmesiyle ayrı bir öneme sahiptir. Söz konusu konular dönemine mahsus sade bir dille yazılmıştır. Anlaşılması zor bazı konulara açıklık getirilen bu eserde, tasavvufî konuların dışında bazı fıkıh konularına da yer verilmiştir. Bu konulardan bazıları şunlardır: Alışveriş, Cenaze Törenlerindeki Bidatler, Başkalarının Haklarına Saygı, Sakal Tıraşı, İstemeden Yapılan Hatalar, Evladın Hayırsız (Kötü) Olmasının Sebepleri (Akkaya 2000: 95).

İsmail Hakkı Bursevî’nin Tuhfe-i Atâiyye eseri üzerine Veysel Akkaya’nın hazırlamış olduğu yüksek lisans (1999) ve kitap çalışması (2000) bulunmaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. “Hakkı, Bursalı İsmail Hakkı Bursevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakki-bursali-ismail-hakki-bursevi