Hoca Süleyman Neş'et Efendi'nin (d. 1148/1735 - ö. 1222/1807) Sebk-i Hindî’nin önemli temsilcilerinden Bîdil’in Tûr-ı Ma‘rifet adlı 1100 beyitlik mesnevisine cevap olarak kaleme aldığı Farsça manzum-mensur karışık eser. Eserin h. 1175/m. 1761 yılı civarında yazıldığı tahmin edilmektedir (Genç 1996:1/125).

Hoca Neş’et’in öğrencilerinden Muvakkit-zâde Pertev Efendi, Tûfân-ı Ma‘rifet’in Tûr-ı Ma‘rifet’e cevap olarak yazıldığını “Ve safâ-yı vaktleri oldukça Tûfân-ı Ma‘rifet nâmında bir te’lîf-i bedî‘-i ma‘ârif- beyânla meşgûllardır ki Buhârî-i Bîdil-i Hindzâd’ın Tûr-ı Ma‘rifet’ine cevâb vâki‘ olmuşdur. Hakkâ ki zemînine kat-be-kat gâlib olduğu erbâb-ı dâniş ü vukûfa hafî değildir.” ifadeleriyle dile getirmiştir (Bektaş 2011:201). Pertev’e göre Hoca Neş’et’in eseri, Bîdil’in Tûr-ı Ma‘rifet’inden daha başarılıdır. Hâtimetü’l-Eş‘âr müellifi Fatîn de eseri “eser-i mu‘ciz-beyân” terkibiyle nitelendirmiştir (Fatîn 1271:407).

Bîdil, Tûr-ı Ma‘rifet’ini Nevvâb Şükrullah Han ile Hindistan’ın Bîrat Dağları’nda yaşarken kaleme almıştır. Şair, Bîrat Dağları’nın Muson yağmurları altındaki görüntülerinden çok etkilenmiş ve bu görüntüleri oldukça canlı bir biçimde tasvir etmiştir. Büyük bir hayranlık duyduğu tabiat manzaralarından yola çıkan Bîdil; Allah’ın her an her yerde olduğunu, cansız nesnelerde gizlenen rûh-ı mutlakı, cansız nesnelerin de rûh-ı mutlaka duyduğu aşkı sezmiş ve anlatmıştır. Dolayısıyla Bîdil’in Tûr-ı Ma‘rifet’i, temelde maddeden manaya uzanan tasavvufî/felsefî muhakemelerden oluşmaktadır (Ferhâdî 1992: 135; Korkmaz 2017: 353).

Tûfân-ı Ma‘rifet, topyekûn tasavvufî bir eserdir. Hoca Neş’et, Tûfân-ı Ma‘rifet’i tasavvufta üst mertebelere ulaşan müntehî kişiler için bir rehber olması amacıyla yazmıştır. Şair bu hususu, eserin henüz ilk beytinde ifade etmiştir. Eserde vahdet-i vücûd, Allah’ı tanımak, ahiretin ehemmiyeti, ilâhî aşk, ömrün geçiciliği ve aldatıcılığı, ölümün mahiyeti, iman, cömertlik, tenasüh ve cifrin reddi vb. konular kimi zaman doğrudan, kimi zaman da çeşitli alegori ve hikâyelerle işlenmiştir (Güzelyüz 1992: 21-25).

Tûfân-ı Ma‘rifet’te âyet ve hadisler dışında Rûdekî, Feridüddin-i Attâr, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Hâfız-ı Şîrâzî, Sâib-i Tebrîzî, Şeyh Gâlib gibi şairlerin şiirleriyle birlikte darb-ı meseller ve kelâm-ı kibarlardan da faydalanılmıştır. Müellif, kaynak metinleri bazen aynen kullanmış, bazen tercüme etmiş, bazen de küçük değişikler ve nazirelerle yorumlamıştır (Güzelyüz 1992:40).

Tûfân-ı Ma‘rifet’te ağır bir Farsça tercih edilmiş, eserin nesir kısımları secilerle kurulmuştur. Cümleler uzun ve girift hâldedir. Eserde “bâb” ve “fasıl” olmamakla beraber “nesir, nazım, cür’a, neş’e, hikâye, hikâye-i manzûme, mevce, lücce, işâre, âgâz-ı dâstân, hülâsa” gibi başlıklar aracılığıyla tasavvufî ve ahlâkî meseleler açıklanmıştır (Güzelyüz 1992: 44). Seyyid İbrahim Hanîf Efendi, Hoca Neş’et’in Tûfân-ı Ma‘rifet’ini “Şerha-i Gayret” adıyla şerh etmiştir (Seyyid İbrahim Hanîf Efendi: 2b).

Tûfân-ı Ma‘rifet, Ali Güzelyüz tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (1992).

Şairin biyografisi için bk. “Neş’et, Hoca Süleyman Neş’et Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/neset-hoca-suleyman-neset-efendi