TIRÂŞ-NÂME (ŞÂHİDÎ)
tasavvufî mesnevi
Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede (d. 875/1470 - ö. 957/1550)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Şâhidî’nin Mevlevîlik’teki tıraş adabını ihtiva eden eseri. Mesnevi nazım şekli ile yazılan bu Farsça eserde 75 beyit bulunmaktadır. Eser fâ῾ilâtün fâ῾ilâtün fâ῾ilün vezniyle yazılmıştır. Bazı yazma nüshalarda bu eserin Mevlânâ veya Sultan Veled’e ait olduğu ifade edilmiş olmasına rağmen Abdülbaki Gölpınarlı bu eserin Mevlânâ veya Sultan Veled’e ait olmadığını, eserin dil ve üslubunun gevşek ve zayıf olduğunu ve bu sebeple Şâhidî’ye ait olduğunu beyan etmiştir.

Şâhidî’nin Dîvâne Mehmed Çelebi’ye intisap ettikten sonra onun yolunda tıraş (çehâr-darb) olması ve bu eserin çehâr-darb’ı ele alması müellifin kendisi olduğunu göstermektedir. Tasavvufî bir nitelik taşıyan Tırâş-nâme'yi Şahidî, Mevlevîliğin anlaşılması için kaleme almıştır. Eserde çehâr-darb adabının gereklilikleri ve her bir darbın ne anlam ifade ettiği açıklanmıştır. Esere göre tıraş sırasıyla sakal, bıyık, saç, kaşın ustura ile kesilmesidir. Buna “çehâr darb” olmak da denilmektedir. Bunların her birine bir mana yüklenmiştir. Sakalı kesmek dünya sevgisinden kurtulmaktır, bıyığı kesmek benlikten sıyrılmaktır, saçı tıraş etmek toprak gibi mütevazı olmaktır, kaşı tıraş etmek Allah’ın sevgisinden gayrısını terk etmektir.

Şâhidî Tırâş-nâme'de insanın vücudunun toprak, su, rüzgâr ve ateş ile şekillendiğini, toprağın insanın fakirliğine, suyun temiz sohbete, ateşin riyazette yanmasına işaret ettiğini ifade etmiştir. Şâhidî abdestte iki el, yüz, ayak ve başı yıkamanın farz olduğunu, tıraşın dört vuruş olduğunu, Hakk’ın yolunda kemer bağlamak ve emrine canla itaat etmek için yedi kapı bulunduğunu ve bu kapıların ne olduğunu şöyle ifade etmiştir. İlk kapı cimrilik ve riyadır, ikinci gazap ve kibirdir, üçüncü kapı hırs ve gamdır, dördüncü kapı açlık ve sabırdır, beşinci kapı cehalet kapısıdır, altıncı kapı şehvet kapısıdır, yedinci kapı şüphe ve kuşku kapısıdır.

Eserinde Mevlânâ Celâleddin’i yad eden Şâhidî’ye göre tıraş ve ustura nefsi öldürmek, nefsin hevâ ve hevesinden vazgeçmektir, fütüvvet (gençlik) ayıpları örtmek ve dizgin ana tabi olmaktır.

Eserde dil aksaklıları, basit ve temelsiz kelimeler ve kafiye bozuklukları bulunmaktadır.

Beş nüshası bulunan Tırâş-nâme üzerine Mürşide Topçu tarafından yüksek lisans tez çalışması yapılmıştır (2009). 

Şairin biyografisi için bk. "Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahidi-muglali-ibrahim-dede

Eserden Örnekler


Hân hân ey taleb-i fakîr û edeb

Ger taleb-kârî biyâ hûd taleb


Her çi hest ender zemîn û âsumân

Cumle bâ tust âşikârâ û nihân


Ez burûc û kevkeb û zât û sıfât

Ez tebâî û ez anâsır û ez cihât


Zâhir û bâtın be tûst ey pâk dîn

Men begûyem bâ tû ez rûy-ı yakîn


Vesle kânder beden çûn cân-i mâst

Pes nefehet-i ser-i mâ burhân-i mâst


Çâr burc vesle âmed în çehâr

Men begûyem  bâ tû yek yek  âşikâr


Pûşiş-i mâ în ten-i mecrûh-i mâ

Nâdir û mahfî bûd în rûh-i mâ  (Topçu 2009: 95)

Kaynakça


Gölpınarlı, Abdülbaki (1983). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.

Kaska, Çetin (2021). “Türk Edebiyatında Mevlânâ, Mesnevî ve Mevlevîlik Hakkında Farsça Yazılan Eserler.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 8 (1): 1-31.

Şimşekler, Nuri (hzl.) (1998). Şâhidî İbrâhîm Dede’nin Gülşen-i Esrâr’ı Tenkitli Metin-Tahlil. Doktora Tezi. Konya: Selçuklu Üniversitesi.

Topçu, Mürşide (hzl.)(2009). Işknâme, Tırâşnâme, Risâle-i Âfâk u Enfus. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuklu Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Kaska, Çetin. "TIRÂŞ-NÂME (ŞÂHİDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tiras-name-sahidi. [Erişim Tarihi: 24 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Nilüfer Tanç
Görüntüle
2 MEVLİD (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Dr. Öğr. Üyesi Rabia Doğru
Görüntüle
3 RİSÂLE-İ ÂFÂK U ENFÛS (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
4 TUHFE-İ ŞÂHİDÎ (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Nilüfer Tanç
Görüntüle
5 FARSÇA DÎVÂN (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Araş. Gör. Ayşegül Akdemir
Görüntüle
6 GÜLŞEN-İ TEVHÎD (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Nilüfer Tanç
Görüntüle
7 GÜLİSTÂN ŞERHİ (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Dr. Bilal Güzel
Görüntüle
8 GÜLŞEN-İ VAHDET (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Nilüfer Tanç
Görüntüle
9 GÜLŞEN-İ İRFÂN (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Araş. Gör. Murat ASLAN
Görüntüle
10 IŞK-NÂME (ŞÂHİDÎ) Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
11 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
12 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
13 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
14 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
15 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
16 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
17 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
18 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
19 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
20 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle