- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede - Madde Yazarı: Doç. Dr. Çetin Kaska
- Eser Yazılış Tarihi:?/?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Farsça
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:24/10/2021
TIRÂŞ-NÂME (ŞÂHİDÎ)
tasavvufî mesneviŞâhidî, Muğlalı İbrahim Dede (d. 875/1470 - ö. 957/1550)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Şâhidî’nin Mevlevîlik’teki tıraş adabını ihtiva eden eseri. Mesnevi nazım şekli ile yazılan bu Farsça eserde 75 beyit bulunmaktadır. Eser fâ῾ilâtün fâ῾ilâtün fâ῾ilün vezniyle yazılmıştır. Bazı yazma nüshalarda bu eserin Mevlânâ veya Sultan Veled’e ait olduğu ifade edilmiş olmasına rağmen Abdülbaki Gölpınarlı bu eserin Mevlânâ veya Sultan Veled’e ait olmadığını, eserin dil ve üslubunun gevşek ve zayıf olduğunu ve bu sebeple Şâhidî’ye ait olduğunu beyan etmiştir.
Şâhidî’nin Dîvâne Mehmed Çelebi’ye intisap ettikten sonra onun yolunda tıraş (çehâr-darb) olması ve bu eserin çehâr-darb’ı ele alması müellifin kendisi olduğunu göstermektedir. Tasavvufî bir nitelik taşıyan Tırâş-nâme'yi Şahidî, Mevlevîliğin anlaşılması için kaleme almıştır. Eserde çehâr-darb adabının gereklilikleri ve her bir darbın ne anlam ifade ettiği açıklanmıştır. Esere göre tıraş sırasıyla sakal, bıyık, saç, kaşın ustura ile kesilmesidir. Buna “çehâr darb” olmak da denilmektedir. Bunların her birine bir mana yüklenmiştir. Sakalı kesmek dünya sevgisinden kurtulmaktır, bıyığı kesmek benlikten sıyrılmaktır, saçı tıraş etmek toprak gibi mütevazı olmaktır, kaşı tıraş etmek Allah’ın sevgisinden gayrısını terk etmektir.
Şâhidî Tırâş-nâme'de insanın vücudunun toprak, su, rüzgâr ve ateş ile şekillendiğini, toprağın insanın fakirliğine, suyun temiz sohbete, ateşin riyazette yanmasına işaret ettiğini ifade etmiştir. Şâhidî abdestte iki el, yüz, ayak ve başı yıkamanın farz olduğunu, tıraşın dört vuruş olduğunu, Hakk’ın yolunda kemer bağlamak ve emrine canla itaat etmek için yedi kapı bulunduğunu ve bu kapıların ne olduğunu şöyle ifade etmiştir. İlk kapı cimrilik ve riyadır, ikinci gazap ve kibirdir, üçüncü kapı hırs ve gamdır, dördüncü kapı açlık ve sabırdır, beşinci kapı cehalet kapısıdır, altıncı kapı şehvet kapısıdır, yedinci kapı şüphe ve kuşku kapısıdır.
Eserinde Mevlânâ Celâleddin’i yad eden Şâhidî’ye göre tıraş ve ustura nefsi öldürmek, nefsin hevâ ve hevesinden vazgeçmektir, fütüvvet (gençlik) ayıpları örtmek ve dizgin ana tabi olmaktır.
Eserde dil aksaklıları, basit ve temelsiz kelimeler ve kafiye bozuklukları bulunmaktadır.
Beş nüshası bulunan Tırâş-nâme üzerine Mürşide Topçu tarafından yüksek lisans tez çalışması yapılmıştır (2009).
Şairin biyografisi için bk. "Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahidi-muglali-ibrahim-dede
Eserden Örnekler
Hân hân ey taleb-i fakîr û edeb
Ger taleb-kârî biyâ hûd taleb
Her çi hest ender zemîn û âsumân
Cumle bâ tust âşikârâ û nihân
Ez burûc û kevkeb û zât û sıfât
Ez tebâî û ez anâsır û ez cihât
Zâhir û bâtın be tûst ey pâk dîn
Men begûyem bâ tû ez rûy-ı yakîn
Vesle kânder beden çûn cân-i mâst
Pes nefehet-i ser-i mâ burhân-i mâst
Çâr burc vesle âmed în çehâr
Men begûyem bâ tû yek yek âşikâr
Pûşiş-i mâ în ten-i mecrûh-i mâ
Nâdir û mahfî bûd în rûh-i mâ (Topçu 2009: 95)
Kaynakça
Gölpınarlı, Abdülbaki (1983). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
Kaska, Çetin (2021). “Türk Edebiyatında Mevlânâ, Mesnevî ve Mevlevîlik Hakkında Farsça Yazılan Eserler.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 8 (1): 1-31.
Şimşekler, Nuri (hzl.) (1998). Şâhidî İbrâhîm Dede’nin Gülşen-i Esrâr’ı Tenkitli Metin-Tahlil. Doktora Tezi. Konya: Selçuklu Üniversitesi.
Topçu, Mürşide (hzl.)(2009). Işknâme, Tırâşnâme, Risâle-i Âfâk u Enfus. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuklu Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Doç. Dr. Nilüfer Tanç |
Görüntüle | ||
2 | MEVLİD (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Dr. Öğr. Üyesi Rabia Doğru |
Görüntüle | ||
3 | RİSÂLE-İ ÂFÂK U ENFÛS (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Doç. Dr. Çetin Kaska |
Görüntüle | ||
4 | TUHFE-İ ŞÂHİDÎ (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Doç. Dr. Nilüfer Tanç |
Görüntüle | ||
5 | FARSÇA DÎVÂN (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Araş. Gör. Ayşegül Akdemir |
Görüntüle | ||
6 | GÜLŞEN-İ TEVHÎD (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Doç. Dr. Nilüfer Tanç |
Görüntüle | ||
7 | GÜLİSTÂN ŞERHİ (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
8 | GÜLŞEN-İ VAHDET (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Doç. Dr. Nilüfer Tanç |
Görüntüle | ||
9 | GÜLŞEN-İ İRFÂN (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Araş. Gör. Murat ASLAN |
Görüntüle | ||
10 | IŞK-NÂME (ŞÂHİDÎ) | Şâhidî, Muğlalı İbrahim Dede | Doç. Dr. Çetin Kaska |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
12 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
13 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
14 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
15 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
16 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
17 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
19 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
20 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |