Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde'nin tasavvuf tarihine dair eseri. Harîrîzâde’nin “bu kitâb-ı mübârek kırk birinci kitâbımdır” (Gölpınarlı 2015: 327) ifâdesiyle tanıttığı eserin başında Yenikapı Mevlevîhânesi Şeyhi Osman Selâhaddîn Dede’ye (ö. 1887) ve Abdüllatîf el-Halebî’ye ait takrîzler yer almaktadır (Harîrîzâde vr. IVb-Va).

Eser, Osmanlı döneminde tasavvuf ve tarikatlar tarihine dair kaleme alınan Hocazâde Ahmed Hilmi’nin (ö. 1914) Hadîkatü’l-Evliyâ’sı, Hüseyin Vassâf’ın (ö. 1929) Sefîne-i Evliyâ’sı, Sâdık Vicdânî’nin (ö. 1939) Tomar-ı Turuk-ı Aliyye’si gibi eserlerin temel kaynağını teşkil etmektedir (Çiçek 2012: 128). Genel olarak bir tasavvuf tarihi kaynağı, tarikatlar ansiklopedisi olarak değerlendirilse de zaman zaman bazı tasavvufî kavramlar ve meseleler hakkında kısa ya da tafsilatlı bilgilere yer verildiği görülmektedir (Çiçek 2016: 576). Nitekim eserin mukaddime kısmında “zikir telkini”, “biat”, “vasiyet ve ahid alma”, “hırka giyme”, “şeyh”, “icâzet” ve “hilâfet” gibi konular “cevher” başlığı altında âyet, hadis, sûfî sözleri gibi çeşitli argümanlar ışığında incelenmiştir (Harîrîzâde vr. 2b-11a). Daha sonra tasavvuf tarihinde faaliyet gösteren beş ana tarikat, Hz. Peygamber’e ve Hulefâ-i Râşidîn’e nisbet edilerek Muhammediyye (Harîrîzâde vr. 11b-13a), Sıddîkiyye (Harîrîzâde vr. 13a-18b), Ömeriyye (Harîrîzâde vr. 19a-21a), Osmâniyye (Harîrîzâde vr. 21a-23b) ve Aleviyye (Harîrîzâde vr. 23a-32b) olarak sıralanır. Böylece Hz. Peygamber’in Hulefâ-yı Râşidîn’den her birine telkin ettiği zikir ayrıntılı bir şekilde aktarılarak, tasavvufun İslâm’daki yeri ve önemine işaret edilmektedir (Çiçek 1989-1992: 437). Daha sonra da Asr-ı Saâdet’ten müellifin yaşadığı döneme kadar ortaya çıkan tarikatlar “hurûf-ı hecâ” sistemi ile sıralanmıştır. Eserde tarikatlar tanıtılırken eğer tanıtılan tarikat, bir tarikatın kolu/şubesi ise önce hangi tarikatın kolu/şubesi olduğu belirtilip nispet edilen şeyhin künyesi, vefat tarihi verilmiştir. Şeyhin hayatı, tasavvufî hayatı, menâkıb, kerâmet, tasavvufî görüşleri hakkında da malûmâta yer veren Harîrîzâde tarikatın silsilesini de kaydeder. Ayrıca tarikat ve şeyhi ile ilgili daha geniş malûmâta ulaşılabilecek kaynakları da zikretmiştir (Çiçek 2016: 576). Yaklaşık 240 civarı olan kaynaklar genellikle tasavvuf tarihi ile ilgili temel kaynaklar olmakla birlikte âdâb eserlerine, evrâd ve duâ mecmûalarına, birtakım mektup ve risâlelere de rastlanmaktadır (Çiçek 2012: 129). Bu zenginlik eserin kıymetini arttırarak esere farklı bir özellik katmaktadır.

3 cilt hâlinde kaleme alınmış olan eser 1016 varaktan oluşmaktadır. 1297/1879 tarihinde Şeyh Bekir Sıddıkî tarafından istinsâh edildiği üçüncü cildin sonundaki ferağ kaydından anlaşılmaktadır (Çiçek 2016: 575-576). Yer yer Arapça ve Farsça metinlerin yer aldığı eserde hâkim dil Arapçadır (Çiçek 2016: 576).

Eser tek nüsha hâlinde Süleymâniye Kütüphânesi İbrâhim Efendi Bölümü’nde 000430 numara ile kayıtlıdır. Eser birçok isim tarafından büyük bir boşluğu dolduracak temel bir eser olarak tanımlanmakla beraber eser üzerinde henüz yeterli bir çalışma yapılmamıştır. Ancak eseri 1982’de doçentlik tezi olarak hazırlamış Prof. Dr. Yakup Çiçek tarafından eserin tahkîkinin tamamlandığı ve Türk Tarih Kurumu tarafından basıma hazırlandığı bilgisi bulunmaktadır (Çiçek 2016: 576).

Müellifin biyografisi için bk. “Mehmed Kemâleddin, Harîrî-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmed-kemaleddin-haririzade