TEZYÎİL-İ FİHRİST-İ ŞÂHÂN
manzum tarih
Lebîb, Hüseyin Abdülgafûr (d. 1107/1695-ö. 1182/1768)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Diyarbakırlı divan şairi Abdülgafur Lebîb Efendi’nin Osmanlı sultanlarını kronolojik sırayla tanıtan eseri. Kasîde-i Rengîn-beyân Müddet-i Saltanat-ı Selâtîn-i Âl-i Osmân başlıklı ve kaside nazım şekliyle yazılan Fihrist, Solakzâde Mehmed Hemdemî Çelebi (ö. 1657) tarafından kaleme alınan ve Osmanlı padişahlarını kronolojik olarak ele alan manzum bir tarihçe hüviyetindeki 92 beyitlik manzum Fihrist-i Şâhân’a yazılan zeyllerden biridir.

Lebîb, bu eserin başındaki sebeb-i te'lif olarak değerlendirilebilecek beyitlerde daha önce Hemdemî (ö.1068/1658)’nin de bu eseri yazmaya başladığını fakat herhalde ölümü sebebiyle IV. Mehmed’den sonrasının yazılamadığını, kimsenin de bu eseri zeyletmediğini, kusurlarının bağışlanması şartıyla bu eseri zeyle karar verdiğini ifade etmiştir. Solakzâde’nin başlangıçtan Sultan IV. Mehmet’e kadar olan Osmanlı padişahlarının cülus tarihlerini, saltanat sürelerini ve devirlerinin önemli hadiselerini anlattığı eserinin bu zeylinde Lebîb de aynı vezin ve kafiyeyle onun bıraktığı tarihten kendisinin ölümüne kadarki dönemde tahtta bulunmuş yedi padişahın (II. Süleyman, II. Ahmed, II. Mustafa, III. Ahmed, I. Mahmud, III. Osman ve III. Mustafa) yine cülus tarihlerini, saltanat sürelerini ve bu sürede yaptıkları önemli icraatlarını 51 beyit ile anlatmıştır (Kurtoğlu 2003: 320).

Fihrist-i şâhân ve zeylleri aynı nazım şekli, aynı aruz kalıbı ve kafiyeyle kaleme alındığı için birbirine nazire diyebileceğimiz bu metinler arasındaki şeklî müştereklikler benzer ifade şekillerini de beraberinde getirmiştir (Kurtoğlu 2003: 320).

Eser şairin Dîvân’ının İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T. 234, Millet Kütüphanesi Ali Emîrî ME 381 ve ME 382’de bulunan nüshaları içerisinde yer almaktadır. Eser hakkında iki makale yayımlanmıştır (Kadıoğlu 2003; Kurtoğlu 2004).

Şairin biyografisi için bk. “Lebîb, Hüseyin Abdulgafûr”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lebib-huseyin-abdulgafur

Eserden Örnekler


Karındaşı adâlet-pîşesi Han Ahmed-i Sâlis

Cülûs etdi serîr-i mülke bâ-te’yîd-i Sübhânî


Fe-emmâ bâg-ı devlet berg-i bîgâneyle dolmuşdu

Anı tathîre düşdü bâgbân-ı fikr ü izʿânı


Hele çârûb-ı tedbîr-i hümâyûn ile pâk etdi

Memâlikden te’ennî birle levs-i bagy u tugyânı


Kiyâsetle siyâsetde o denlü kıldı dikkat kim

Nizâm-ı mülk ü milletde denildi yokdur akrânı


Tamâm etdikde hüsn-i re’y ile âsâyiş-i mülkü

Azîmet kıldı teshîre bilâd-ı Kâfiristân’ı


Gazâya eyleyip teşmîr-i sâk-ı himmet-i vâlâ

Dem-i küffâr ile kıldı müheyyâ pây-ı merdânı


Silâh-ı ceyşi düşdü selh-i agnâm-ı fütûhâta

Edip kassâb-ı kahr u satveti berçîde dâmânı


Çıkardı bir bıçakdan tîg-i nusret bâl-i ikbâli

Revân u Gence vü Tiflîs ü Tebrîz ü Hemedân’ı


Bu reftâr üzre târîh oldu bin yüz kırk üçe bâlig

Otuzdan iki noksân olmuş idi sâl-i sultânî


O Dârâ Üsküdar’a Râfizî kasdıyla geçdikde

Sitanbul dâhilinde Hârîcîler aldı meydânı


Kazâ bir müktedâ-yı hikmet esbâbın eder hâzır

Erişdikde bir emrin hükm-i Rabbâni’yle pâyânı

Hezârân kîl ü kâl oldu ki dil zikrinde lâl oldu

O şeh bir küşte-bâl oldu duyunca sırr-ı pinhânı


Hemân ol sâʿat etdi câ-nişîni ihtiyâr ile

Birâder-zâdesi Sultân Mahmûd-ı cihân-bânı (Kurtoğlu 2017: 147-148).

Kaynakça


Çabuk, Vahit (1976). “Osmanlı Padişahlarının Manzum Tarihçesi, Fihrist-i Şâhân”. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, XV/2, Ankara, 1976.

Dündar, Mehmet Tahir (yyy.). Solak-zâde Mehmed Hemdemî Çelebi 'nin Fihrist-i Şâhân’ı ve Zeyilleri (Edisyon kritik). Mezuniyet Tezi. Türkiyat Enstitüsü. Nu: 1427.

Kadıoğlu, İdris (2003). “Solak-zâde Mehmed Hemdemî Çelebi’nin Fihrist-i Şâhân'ı ve Diyarbakırlı Şairler Lebîb ve Mülhem Efendi’nin Zeyilleri”. İlmî Araştırmalar. 17: 115-131.

Kurtoğlu, Orhan (2003). “Solak-zâde Hemdemî’nin Fihrist-i Şâhân’ına İki Zeyl”. Diriözler Armağanı (ed. M. Fatih Köksal ve Ahmet Naci Baykoca). Ankara. 317-328.

Kurtoğlu, Orhan (2017). Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Ankara 2017. (e-kitap) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0

Atıf Bilgileri


Kurtoğlu, Orhan. "TEZYÎİL-İ FİHRİST-İ ŞÂHÂN". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tezyiil-i-fihrist-i-sahan. [Erişim Tarihi: 03 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (LEBÎB) Lebîb, Hüseyin Abdulgafûr Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
2 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
3 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
4 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
5 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
6 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
9 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
10 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
11 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle