TEZKİRETÜ'L-HÂS
tezkire
İbrâhim Hâs(d. ?/? - ö. 1175/1761-1762)

ISBN: 978-9944-237-87-1


İbrâhim Hâs’ın tezkire türünde yazdığı eseridir. Tezkiretü’l-Hâs’ta 344 velinin hayat hikâyesi ve 509 menkıbe yer almaktadır (Tatcı vd. 2017:36) Tezkire, sebeb-i telif ile velilerin hayat hikâyelerinin ve menkıbelerinin anlatıldığı bölümlerden oluşmakta, hatime ile sona ermektedir. Ayrıca yazma eserin başında bir fihrist ve sonunda da İbrâhim Hâs’ın mührü ile “bu nüsha ibtidâ yazılan nüshadır İbrâhimü’l-Hâs’ın hattıdır sene 1165” yazısı mevcuttur (Tezkiretü’l-Hâs).

Yazar velilerin hayat hikâyelerinin anlatıldığı bölümlere “rivayet olunur ki” ifadesiyle başlamıştır. Ardından bu bölümlerde tümünde aynı olmamakla birlikte velilerin isimlerini, sıfatlarını, silsilelerini saymış ve menkıbelerini nakletmiş, sonrasında vefat tarihleri ile kabirlerinin bulunduğu yerleri söylemiştir. Bu bölüm, Şeyh Şabân-ı Kastamonî’ye ayrılan kısım ile başlamakta ve Sünbül Efendi’ninkiyle son bulmaktadır. Ayrıca bu bölüm içerisinde Muhyiddîn-i Arâbî, Abdülkâdir-i Geylânî, Hacı Bayrâm-ı Velî, Sünbül Efendi, Cüneyd-i Bağdâdî ve Yahyâ-yı Şirvânî gibi bazı velilere birden fazla bölüm ayrılmış, her kısımda veliye ait farklı menkıbelere yer verilmiştir.

İbrâhim Hâs telif-tercüme niteliğindeki eserini meydana getirirken çok sayıda kaynaktan yararlanmıştır. Bunların başlıcaları, Molla Câmî’nin (ö. 898/1492) Nefehâtü’l-üns’ü ve Hulvî’nin (ö. 1064/1654) Lemezât’ıdır (Tatcı vd. 2017:36). Tezkireye kaynaklık eden bu eserlerden Nefehâtü’l-üns bir sufi tabakat kitabıdır (Uludağ 2006:521), Lemezât ise Halvetî şeyhlerinin biyografilerini içermektedir (Öngören 2003:136).

Eserin mevcut bilgilere göre müellif hattı olup Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü 4543 numarada, İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Türkçe Tarih-Coğrafya Yazmaları koleksiyonunda kayıtlı tek nüshası bulunmaktadır. Nüshanın istinsah tarihi h. 1165/m.1751-1752’dir ve toplam 377 yapraktır.

Tezkiretü’l-Hâs Mustafa Tatcı, Musa Yıldız ve Yasin Şen tarafından ortak olarak yayıma hazırlanmış, çalışma Erenler Kitabı Tezkiretü’l-Hâs adıyla basılmıştır (Tatcı vd. 2017).

Yazarın biyografisi için bk. İbrâhim Hâs. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ibrahim-has 

Eserden Örnekler


Mâlik-i Dînâr

Rivâyet olunur ki Şeyh Mâlik-i Dînâr (k.s.), künyeleri Ebû Yahyâ, lakabları Zeynullâh’dır. Şöhretleri Dînâr, ism-i şerîfleri Mâlik olduğu ve Benî Süleym kabilesinden olup Şâm-ı Şerîfe hicret buyurdukları bundan evvel zikr olunmuş idi. Mücâhede ve riyâzât ile me’lûfdur ve Şeyh Hasan-ı Basrî Hazretlerinin halifesidir.

Bir gün Şey Mâlik hasta oldu. Bir sâdık müridi var idi.

Dedi:

“Sultânım! Eğer tab’-ı şerîfiniz taâm kısmından nesne arzu eder ise bu kulunuza buyurun, tedârik eyleyem.”

Buyurdular ki:

“Otuz senedir ki bal ile karışılmış süt ve ısıcak ekmek arzu ederdim. Şimdi olaydı me’kûl olur mu?” dedi.

Fi’l-hâl, o mürîd-i nîkû-faâl varıp bir mikdâr asel ve bir süt ve ısıcak nân-ı azîz tedârik edip Şeyhin huzûruna getirdi. Ve sütü keseye koyup aseli ona zam eyledi. Ve kâseyi şeyhin mübârek eline verdi. Şeyh dahi kâseyi alıp bir mikdâr tavakkuf edip biraz feryâd eyleyip bir âh-ı serd çekdi.

Ve dedi ki:

“Ey nefis! Bunu otuz senedir arzû ederdin, sabr etdin, tenâvül etmedin, şimdi bir sâat kaldı, dost ellerine; -ki huzur-ı Rabb-i Gafûr’dur- o dergâha seyreylesen gerekdir. Onda nice nimet-i uzmâ vardır ki adını bir ferd işitmiş değildir. Bir lahza dahi sabr eyle” deyip kâseyi yere kodu ve yüzünü kıbleye dönüp:

“Yâ Rabbi! İrham, ene abdun zâlimun li-nefsihi (Rabbim! Bana merhamet eyle. Ben nefsine zulmeden bir kulum.) deyip teslîm-i rûh eyledi. O mahalde cânib-i semâdan bir nidâ-yı cân-fezâ işidildi ki “el’ân necâ mine’l-mehâlik (Şimdi helâkten kurtuldu.)”

Vefâtları h. 130/ m. 747-748 senesinde vâki olup kabr-i şerîfleri havâlî-i Şâm’da olduğu zikr olunmuş idi (k.s.). (Tatcı vd. 2017:181)

Kaynakça


İbrâhim Hâs. Tezkiretü’l-Hâs. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü No. 4543. İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Türkçe Tarih-Coğrafya Yazmaları. 377 yaprak.

Öngören, Reşat (2003). “Lemezât”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C.27. Ankara: 136-137.

Tatcı, Mustafa, M. Yıldız, Y. Şen (2017). Erenler Kitabı Tezkiretü’l-Hâs. İstanbul: H Yay.

Uludağ, Süleyman (2006). “Nefehâtü’l-Üns”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: 521-522.

Atıf Bilgileri


Karasu, Büşra. "TEZKİRETÜ'L-HÂS". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tezkiretu-l-has. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
2 ŞERH-İ EBYÂT-I YÛNUS EMRE (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
3 DİVÂN (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Araş. Gör. Büşra Karasu
Görüntüle
4 MEKTÛBÂT-I İBRÂHİM HÂS İbrâhim Hâs Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
5 RİSÂLE-İ KELİMÂT-I PÎRÂN İbrâhim Hâs Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
6 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
7 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
8 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
9 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
10 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
11 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
12 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
13 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
14 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
15 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle