Nûrî Osmân Hanyevî (d. 1181/1767 - ö. 1230/1815)’nin Giritli şairlerin biyografilerini konu alan eseri. Tezkire, kısa bir mukaddime, çoğunluğu Giritli toplam 20 şairin biyografisi ve yine kısa bir hâtimeden oluşmaktadır. Müellif, mukaddimesinde hamdele ve salveleden sonra kısaca eserin sebeb-i telifinden bahsetmiştir. Bu bölümde müellif, Hasan Çelebi ve Riyâzî tezkirelerinin büyük rağbet gördüğünü, kendisinin de bu iki tezkire gibi Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan III. Ahmed’in saltanat yıllarına kadarki dönemde özellikle Girit’te yaşamış Türk şairlerinin isimlerini, hayatlarını ve bazı eserlerini kaydederek hayatta olmayanlar için rahmet ve duaya vesilesi olmak, onların hayırla yâd edilmelerini sağlamak ve unutulmalarına engel olmak, hayatta olanların ise övgülerini yapmak düşüncesiyle böyle bir eser kaleme aldığını belirtmektedir.

Nûrî Osmân Hanyevî’nin Tezkire'sinde klasik tertip şekillerine (kronoloji, tabaka ve alfabe sırası) uyulmamış, biyografiler müellifin tercihine göre sıralanmıştır. Bu biyografilerde Türk edebiyatındaki diğer tezkire örneklerinde de görülen bir metotla şairin memleketi, ailesi, bazı şairlerin doğum tarihi, bazen tahsili, meslek ya da görevi ile ilgili bilgiler verilmiş, eserin yazıldığı tarihte hayatta olmayanların ölüm tarihleri belirtilmiştir. Eserde şu şairlerin biyografilerine yer verilmiştir: Salâcızâde Şeyh Mustafa, Hâfız Abdulhamîd, Mehemmed Efendi-i Taşkendî, Hikmetî Ahmed, Şeyh Gâlib, Nâşid Beg, Sâmî Ebûbekir Paşa, Sabrî Emîn, Hıfzî İbrâhim, Nahîfî, Vâcid, Bedrî Ahmed, Cezbî Ahmed, Lebîb, Azîz Ali, Besîm, Me’âbî, Kâmî Yahyâ, Şerîf Ağa, Nûrî Osmân Hanyevî. Müellif biyografilere mümkün oldukça eserine aldığı sanatkârların lakabı ve unvanı gibi sıradan tanıtım bilgileri vererek başlamıştır. Eserde biyografilerin başlıklarını genellikle şairlerin asıl isimleri oluşturduğu için müellif, tekrara düşmemek arzusuyla ayrıca şairin asıl ismini belirtmemiştir. Başlığın mahlastan oluştuğu biyografilerde ise şairin asıl ismi kimi şairlerde doğrudan doğruya ve süsten uzak bir söyleyişle belirtilirken bazılarında ise şairin adı baba ve dedelerinin isimleriyle birlikte ve süslü bir ifadeyle söylenmiştir. Nûrî Osmân’ın bu küçük tezkiresi, özellikle Girit Adası’nda yetişen şairlerin biyografilerinden oluştuğundan çoğu şairin doğum yeri ayrıca belirtilmemiştir. Tezkire'de Girit’te doğan şairlere, bir görevle Girit’te bulunan ve/veya sonradan buraya yerleşen şairlere; bunların yanı sıra nereli olduğu belirtilmeyen bazı şairlere yer verilmiştir. Hem Celvetî hem de Mevlevî olan müellif, Giritli olmasa da Mevleviliğin önemli isimlerinden olan Şeyh Gâlib’i de Tezkire'sine almıştır. Nûrî Osmân, ele aldığı şairlerin bazılarının hocalarını da zikretmiş, mahir oldukları bir sanat dalı varsa bunu da belirtmiştir. Şairlerin bir kısmının doğum tarihlerini belirtirken eser yazıldığında hayatta olmayan şairlerin ölüm tarihlerini ve kabirlerinin bulunduğu yerleri hatta bazı şairlerin ölüm sebeplerini belirtmeye çalışmıştır. Müellif, eserine aldığı şairlerin şiirleri üzerinde de genel bazı değerlendirmeler yapmıştır. Kimi şairlerin şiirlerine dair ayrıntılı değerlendirmeler yaparken kimileri için bir iki cümle sarf etmekle yetinmiştir. Yine tezkirecilik geleneğine uygun olarak her biyografinin sonunda şairlerin şiirlerinden  örnekler vermiştir.

Nûrî Osmân Bey’in Tezkire'sinin biri Çorum Hasanpaşa İl Halk Kütüphanesinde 2113/2 numarada, diğeri Almanya’da (Staatsbibliothek zu Berlin Ms. or. quart 1500’de) bulunan iki nüshası bilinmektedir. İki nüsha arasında farklı yanlışlık ve eksikliklerin bulunması, bu iki nüshanın birbirinden bağımsız olduğunu, İntibah Gazetesi’nde tefrika edilen (Sevgi 1994) biyografilerde de mevcut yazmada olmayan bazı şiir örneklerinin bulunması eserin başka nüshalarının bulunabileceğini göstermektedir.

Tezkire-i Şuʿarâ-yı Cezîre-i Girid, Orhan Kurtoğlu tarafından yayınlanmıştır (2019).

Müellifin biyografisi için bk. “Nûrî Osman, Hanyevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nuri-osman-hanyevi