TEZKİRE-İ NEVVÂB (NEVVÂB)
tezkire
Nevvâb, Mir Möhsün (d. 1249/1833 - ö. 1337/1919)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Şair, tezkireci, ressam, nakkaş, hattat, astronom, eğitimci olarak tanınmış Mir Möhsün Nevvâb’ın eseri. Tezkiredeki biyografiler Farsça, şiir örnekleri ise hem Farsça hem de Türkçedir. Karabağ şairlerini ihtiva eden ve mahalli özellik taşıyan bu eser, belli ölçüde düzensiz bir şekilde tertip edilmiştir (Musalı 2012). Nevvâb, tezkirenin yazılma sebebini açıklarken din kardeşlerinin isteği üzerine Karabağ şairlerinin aziz isimlerinin, onların hayat yolunun toplanarak tezkire tertip edilmesini rica ettiklerini eserin ön sözünde belirtmiştir (Nəvvab 1980).

Tezkireci, eserini üç bölüme ayırmıştır. Birinci kısımda hayatta olmayan 35 şairden bahsedilmektedir -“Merhum Karabağ şairlerinin hayatı ve şiirlerinden ihtisarla verilmiş parçalar”. Tezkirenin ikinci kısmında hayatta olan 56 şairin biyografisi ve eserlerinden örnekleri ihtiva ediyor - “1309 yılına kadar hayatta olan Karabağ şairlerinin hayatı ve şiirleridir”. Eserin üçüncü kısmı kitabın hatimesini teşkil ediyor. Tezkirenin bu bölümüne mizahi şiirler ve bazı sebepler dolayısıyla önceki bölümlerde isimleri yer almayan 14 Karabağ şairi hakkında çok kısa bilgi eklenmiştir. Bunun yanı sıra buraya Kafkas şairlerinin biyografileri (54 şair) ilave edilmiştir.

Nevvâb, “Kafkas şehirlerindeki şairlerin hayatta olup olmamaları fark etmeksizin, isimleri, mahlası ve bulundukları yerin ismi” başlığı altında açıklamada bulunmaktadır: “... Karabağ şairlerinin ahvali ve şiirlerini topladıktan sonra Kafkas şairlerinin de ahvali, nesebi ve şiirlerini toplamak istediğini, bu tezkireye dâhil ederek zamane ariflerinin ve devran şairlerinin huzuruna iletmek istemiştir. Fakat bazı engeller yüzünden kendi amacına ulaşamadığını dile getirmiştir (Nəvvab 1980: 1048). Tezkirenin bu kısmında Şamahı (21), Gence (12), İrevan (6), Ordubad (3), Derbend (3), Bakü (2), Kuba (1), Lahıc (1), Lenkeran (1) şairleri hakkında bilgiler aktarılmıştır.

1891 yılında tamamlanan Tezkire-i Nevvab’ın müellif nüshası Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Elyazmaları Enstitüsünde (M – 67) bulunmaktadır. Eser 1913 senesinde Bakü’de yayınlanmıştır. Tezkire, Nasreddin Karayev tarafından Fars dilinden Azerbaycan Türkçesine tercüme edilmiştir. Bu tercüme Elyazmaları Enstitüsünde Nasreddin Karayev’in şahsi arşivinde muhafaza edilmektedir (Nəvvab 1980).

Yazarın biyografisi için bk. "Nevvâb, Mir Möhsün". Türk Edebiyatı İsimler Sözllüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nevvab-mir-mohsun 

Eserden Örnekler


Merhum Kasım Bey Zakir Hındırıstanî

Kasım bey Karabağ’ın beyzadelerindendir. O merhumun doğduğu yer Hızristan köyüdür, yaşadığı yer ise Şuşa kalesi. 1259 yılında hayattaydı ve ben onu gördüğümde takriben 55 yaşlarındaydı. 1271 yılında vefat etmiştir. Hoş yüzlü, beyaz tenli, uzun boylu, ince kametli, mavi gözlüydü. Her zaman benim Kur’an dersleri okuttuğum mektebin karşısında otururdu. Her defasında da elinde kâğıt ve kalem olurdu ve şiir yazardı. Çoğu zaman ince hicivler söylerdi. Türkçe ve Farsça kaside, gazel, muhammes: dörtlükler yazarak herkese verirdi. Merhumun mahlası Zakir idi. Hâlihazırda onun şiirleri perakende şekilde toplanmış ve malumdur. Fakat Divan’ı yoktur. Aşağıda yazılan şiirler onun tabının mahsulüdür.

Zakir’in koşması

Sifariş etmişem bâd-ı sabâdan

Gören derdim o canane deyer mi?

Dolanıp başına misl-i pervane

Od tutuban yana yana deyer mi?


Bu mükedder dil-i zâre geçdiyin

El çekmeyib vare-vare geçdiyin

Uzun iller günü kara geçdiyin

Siyeh zülf-i perişane deyer mi?


Seg rakibden meclis olanda hâlî

Çekip bir kenare çeşm-i gazali

Üzün temennası, lebin hayali

Bînevânı salıb kana deyer mi?

[...]

Zakir’im kûyundan avareyim men

Kâr ü şuglüm olup nâle vü şiven

Yâd eyleyib bir yol, Ya Rab, göresen

“Harda kaldı o divane”, - deyer mi?  (Nəvvab Mir Möh­sün 1980: 75).

Kaynakça


Nevvâb, Mir Möhsün (1913). Tezkire-i Nevvab. Bakü: Orucov kardeşleri.

Nəvvab Mir Möh­sün Ağa­mirzadeyi-Qarabaği (1980). Təzkireyi-Nəvvab. Tərcümə edəni: Nəsrəddin Qarayev // AMEA Əlyazmalar İnstitutu elmi arxiv. N.Qarayevin şəxsi arxivi. Qovluq 175, 176, 152,153, 154, 155.

Qarayev, Nəsrəddin (2012). XIX əsr Azərbaycan ədəbi məclisləri. Bakı, Elm və təhsil.

Musalı, Vüsalə (2012). Azərbaycan təzkiərçilik tarixi. Bakı: Elm və Təhsil.

Atıf Bilgileri


MUSALI, Vüsale. "TEZKİRE-İ NEVVÂB (NEVVÂB)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tezkire-i-nevvab-nevvab. [Erişim Tarihi: 11 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TÜRKÇE DÎVÂN (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
2 FARSÇA DÎVÂN (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
3 ŞEMSÜ’L-HİDÂYE (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
4 BAHRÜ’L-HÜZEN (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
5 KENZÜ’L-MİHEN (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
6 KİFÂYETÜ’L-ETFÂL (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
7 BÂTILÜ’S-SİHR (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
8 NÛRÜ’L-ENVÂR (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
9 VUZÛHÜ’L-ERKÂM (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
10 PENDNÂME / NASİHATNÂME (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
11 KEŞFÜ’L-HAKÎKA (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
12 ŞERH-İ USTURLAB (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
13 MAZLÛMNÂME (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
14 KİTÂB-I ZİYÂ’Ü’L-ENVÂR DER ZİKR-İ TÂİFE-İ BÂBİYYE VE AHBÂBİYYE (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
15 MEZÂMİR (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
16 DÎVÂN (ÂCİZ) Âciz, Ali Akber Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
17 DÎVÂN / DÎVÂN-I KASÂİD Ü GAZELİYYÂT (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
18 KİTÂBÜN-NASÂYİH (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
19 KİTÂB-I MAKTEL (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
20 DÎVÂN (DİLSÛZ) Dilsûz, Muhammed Emîn Prof. Dr. Yakup POYRAZ
Görüntüle
21 [DÎVÂN] (ANDELÎB) Andelîb Karacadağî Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
22 GÜLŞEN-İ İRFÂN (FAKÎR) Fakîr, Hacı Ağa Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
23 SA’LEBİYE (HALHÂLÎ) Halhâlî, Muhammed Bâkir Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
24 DÎVÂN (HASAN) Hasan, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşov Öğr. Gör. ÖZLEM KAHRAMAN
Görüntüle
25 TİLKİ İLE KURT (HASAN) Hasan, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşov Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle