Cafer Iyânî Bey’in 1585-1595 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu ile Macarlar arasındaki mücadeleyi anlattığı eseri. Eser, Osmanlı serhaddindeki gayrimüslim reayanın kendilerinden talep edilen vergilerden şikâyetleri üzerine imparator II. Rudolfus’un Vesprem, Polata, Yanık, Tata gibi kalelerin kumandanlarına Osmanlı topraklarına akınlar düzenlenmesi emri neticesinde barışın bozulması sürecinin anlatıldığı kısım ile başlamaktadır (Kirişçioğlu 2001: XXII). Eserde barışın ortadan kalkması ile tarafların birbirlerinin sahip oldukları bölge ve kalelere yaptıkları akınlar ve cereyan eden olaylar detaylı sayılabilecek bir biçimde anlatılmıştır. Barışın ihlalinden sonra sultan III. Murad (ö. 1595)’ın imparator Rudolfus’a bir tehditnamesi ile başlayan süreç, Osmanlının karşı akınları, Macar beylerinin geri çekilmesi, tarafların kendi birliklerinden aldıkları destekler, mücadele sahasında kazandıkları başarılar ve askerî kademede görev alan isimlerin anlatılması ile devam etmektedir. Eser, Zilkade 1002/Ağustos 1594’de Sadrazam Sinan Paşa’nın Yanıkkale’yi kuşatmasını takiben Kırım Hanının da Papa kalesini muhasarası ve kalenin teslim alınması sürecinin anlatıldığı bölüm ile tamamlanmıştır (Kirişçioğlu 2001: XXII-XXIX). Sade bir dille yazıldığı görülen Tevârîh-i Cedîd-i Vilâyet-i Üngürûs, “döneme ait kaynakların pek az olması ve bunların da Yanık seferinin sebeplerini yanlış yorumlara yol açabilecek şekilde ifade etmeleri” sebebiyle önemli bir eser olarak değerlendirilmiştir (Kirişçioğlu 1992: 552).

Babinger’in Tarîh-i cedîd-i Ungurûs adıyla kaydettiği (1992: 136) eserin bir yazma nüshası tespit edilmiştir. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi İbnülemin 3560/1 numarada bulunan bu nüshada eserin ismi Tevârîh-i Cedîd-i Vilâyet-i Üngürûs olarak kayıtlıdır. Eser üzerine Mehmet Kirişçioğlu tarafından bir yüksek lisans tezi hazırlanmış (1987), sonrasında bu çalışma kitap olarak da yayımlanmıştır (2001).

Yazarın biyografisi için bk. “Iyânî, Cafer Iyânî Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cafer-iyani-bey