Edirneli Nazmî’ye (ö. 1560’tan sonra) ait olduğu düşünülen, Antakya’nın tarihine dair mensur eser. Tevârîh-i Antâkiye, tarihî ve bibliyografik kaynaklarda da, Antakya ile ilgili kitap ve çalışmalarda da, varlığı tespit edilene kadar Nazmî ile ilgili yayınlarda da adından söz edilmeyen, meçhul bir eserdir. Bilinen yegâne nüshası, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 5336 numarada kayıtlı bir mecmuanın içerisindedir. Üzerinde istinsah tarihi bulunmamakla beraber muhtelif yapraklarında yer alan çeşitli konular için düşülmüş tarihler, mecmuanın 16. yüzyılın ikinci yarısında düzenlendiğini göstermektedir. Söz konusu mecmuada görülen son tarih 993/1585-86’dır. Edirneli Nazmî’nin ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, bu mecmuanın düzenleniş tarihinin şairin ömür sürdüğü döneme oldukça yakın olduğu anlaşılmaktadır. Abdülbaki Gölpınarlı, hazırladığı katalogda eserin tavsifini yaparken “...Nazmî mahlasının bulunduğuna göre bu eserin, Nazîreler mecmuası sahibi olup 955/1548'de vefat eden Nazmî’ye aid olması ihtimali vardır.” (1971: 317) değerlendirmesinde bulunur. Eserin tam metninin yayımlandığı çalışmada Tevârîh-i Antâkiye’nin Edirneli Nazmî’ye aidiyetine dair ayrıntılı bir değerlendirme neticesinde eserin müellifi Nazmî’nin Edirneli Nazmî olduğu hususu “kuvvetle muhtemel” görülmüştür (Köksal 2004: 47-50).

Eser, sözü edilen risaleler mecmuasının 29b-49a sayfaları arasında yer alır. Bilinen tek nüsha sondan eksiktir. Tevârîh-i Antâkiye mensur olmakla birlikte 19 adet manzume de esere serpiştirilmiş durumdadır. Bunlardan üçü Ahmedî, Ahmed Paşa ve Necâtî’ye aittir. Diğer şiirlerin sekizi Nazmî mahlasıyla yazılmıştır. Tevârîh-i Antâkiye, mevcut hâliyle Antakya’nın sadece İslâm öncesi ve kısmen Eyyûbîlere kadar olan dönemini anlatan bir eser görünümündedir. Kısa mukaddimesindeki “...medîne-i Antâkiye ne üslûb ile imâret oldugın bildürür.” (Köksal 2004: 61) ibaresinden bu eserin şehrin kuruluş dönemleriyle ilgili bir tarih olduğu anlaşılmaktadır. Tevârîh-i Antâkiye’de tarih, efsane ve hurafe iç içe girmiş durumdadır. Antakya’nın kuruluşu, yapıları, köprüleri, hamamları, surları, kaleleri vs. ile şehrin İslâm öncesi mimarî yapısı hakkında kayda değer bilgiler vardır. Eserin kayda değer bir tarafı da dinler tarihi ve halkbilimini ilgilendiren zengin malzeme ihtiva etmesidir. Müneccimler, kâhinler, tılsımlar, büyüler eserde önemli yer işgal eder. Özellikle, şehrin muhtelif yerlerindeki binalara çeşitli figürler ve heykelcikler şeklinde yapılmış ve her birinin bir özelliği olan tılsımlardan bahsedilen bölümler dikkat çekicidir. Eser, Antakya’nın kuruluş dönemini ihtiva etmesine rağmen müellif zaman zaman İslâm sonrası Antakya’dan ve İslâmî rivayetlerden de söz eder. Tevârîh-i Antâkiye, biri “Medh-i Antâkiye” başlıklı iki manzumeyle sona erer.

Tevârîh-i Antâkiye’de, dili eserin bütününden farklı olarak daha ağır olan baştaki birkaç cümlelik tevhîd ve naat bölümleri dışında seci hiç kullanılmamıştır. Mensur eserlerde pek rastlanmayan bir tarzda sıkça devrik cümlelere yer verilmiştir. Hatta devrik cümle kullanılışını, bu eserin başta gelen üslûp özelliği olarak kaydedebiliriz.

Eser M. Fatih Köksal tarafından inceleme, metin ve sözlük hâlinde yayımlanmıştır (2002).

Yazarın biyografisi için bk. “Nazmî, Edirneli”.  Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazmi-edirneli