Türk Edebiyatı’nın bilinen iki manzum tezkiresinden biridir. Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ dilinin ağırlığı, diğer tezkirelerde olmayan bazı şairler hakkında çeşitli bilgiler ihtiva etmesi, biçim yönünden alanında yegâne olması, döneminin şiir anlayışına getirdiği eleştiriler gibi özellikleriyle dikkat çekici bir eserdir. Dolayısıyla Güftî, edebiyat tarihimizde daha çok bu eseri ile tanınmaktadır. Telif tarihi kesin olmayan Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ’nın, 1069-1071/1658-1660 yılları arasında yazıldığı tahmin edilmektedir. Eser, aruzun “fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün” kalıbıyla kaleme alınmıştır (Timurtaş 1948: 202, 205; Yılmaz 2001:60-61, 70).

Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ bir mukaddime ile başlar. Şair burada hayatı ve şiirinden mizahî bir üslûpla bahisler açar. İlerleyen kısımlarda Rûm’un şiir karşısındaki tutumu üzerinde duran Güftî, şiirinin yeterince anlaşılamaması sebebiyle hak ettiği rağbeti görememesi ve kıymetinin bilinememesinden yakınır. Mukaddime ve sebeb-i teliften sonra şairlerin hayatları ile şahsiyetlerinin anlatıldığı ve şiirlerinin değerlendirildiği asıl bölüm gelmektedir. Güftî bu bölüme, ikisi “Ta‘rîf-i İ‘tibâr-ı Rûm” ve biri “Şikâyet-i Evzâ‘-ı Rûm” adını taşıyan üç başlık ekler. Bu başlıklar altında Güftî’nin şiir ve şairlere dair şikâyet ve eleştirileri sıralanır. Ayrıca eserde iki hikâye mevcuttur (Timurtaş 1948:202-204; Yılmaz 2001:61,69). Güftî, tezkiresinde kendi de dâhil olmak üzere toplam 106 şairin hâl tercümelerine ve edebî hususiyetlerine yer vermiştir. Bu şairlerin hayatları ve şahsiyetlerinin yanı sıra bazılarının eserlerinden seçkiler de yapılmıştır. Diğer taraftan Güftî’nin, dönemin diğer tezkirelerinde adı anılmayan şairleri de mevzubahis etmesi, tezkireyi ayrıca kıymetli kılmaktadır. Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ’da zikredilen; fakat diğer tezkirelerde adı geçmeyen şairlerin sayısı 25’tir (Yılmaz 2001:69-70).

Eserin yazılış sebebi, şairin hayatı ile paralellik arz eder. Güftî de tezkiresiyle şiir ve şairin iyisinden ve kötüsünden bahseder. Şiirinin, devrinde itibarının olmadığını ve kendisinin de sıkıntılar çektiğini dile getirir (Timurtaş 1948:202-204; Yılmaz 2001:61). Tezkireler, Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ’nın “hezl-âmîz” bir üslûp taşıdığı konusunda müttefiktir. Bursalı Mehmed Tâhir, eser hakkında “Manzûm Tezkire-i Şuarâ’sı ma’a’t-teessüf hezl ve istihfâf vâdîsindedir.” demektedir (Mehmed Tâhir 1338:II/II 391). Güftî hemen her eserindeki gibi Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ’da da mizahı seven, şakacı, nüktedan bir şair olarak karşımıza çıkar. Şairlerin gerek hayatlarının, gerekse şahsiyetlerinin anlatıldığı kısımlarda Güftî’nin alaycı üslûbu derhâl göze çarpar. Bu üslûp, zaman zaman mizah ve şakalaşma çizgisini aşıp çirkin ve bayağı kelime tercihleriyle örülü bir hiciv tarzına dönüşmektedir. Hatta bahsi geçen çirkin isnatlar, şairin bizzat kendisini tarif ettiği yerlerde de kullanılmaktadır. Bununla birlikte kimi şairler için yöneltilen menfi isnatlardan bazen rücu edilip amacın şakalaşmak olduğu belirtilirken; bazı şairler içinse hiçbir kötü söylemde bulunulmamıştır. Tezkirede öne çıkan isimler Bahâyî, Azîzî, Tarzî, Şehrî, Nâ’ilî, Nedîm, Mezâkî, Vecdî ve Neşâtî’dir.

Güftî’nin dili ağır ve mübalağalıdır. Şair, övgüye lâyık gördüğü isimleri göklere çıkartmakta; beğenmediği kişileri ise yerin dibine batırmaktadır. Eserde Güftî’nin beğendiği şairler Urfî, Enverî, Hâkânî, Câmî, Hâfız-ı Şîrâzî, Nizâmî-i Gencevî gibi meşhur İran şairlerine benzetilirken; eleştirdiği isimler Hamza-nâme, Geyik-nâme, Seyyid Battal Gazi Hikâyesi, Kelile ve Dimne ayarında eserler yazan kimselere teşbih edilmiştir (Timurtaş 1948:205-207; Yılmaz 2001:70-72).

Güftî tezkiresinde eda, tarz, hayal, fikir, his, nağme, mana, imlâ, mazmun, ahenk, hırsızlık, sadelik, tazelik vb. edebî terimler aracılığıyla güzel bir şiirde olması gerekenleri, diğer bir deyişle poetikasını da ortaya koyar (Timurtaş 1948:207; Yılmaz 2001:72). Güftî’ye göre şair mazmun hırsızlığından uzak durmalı, imlâya dikkat etmeli, yeni bir tarz ve mana arayışı içinde olmalı, netice itibariyle gerek yapı, gerekse içerik bağlamında her daim özgünlük kazanmaya çalışmalıdır (Yılmaz 2018:211-220). Nitekim Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ’nın mukaddimesinde, kendisinden önce hiç kimsenin tezkire sahasında manzum bir eser telif etmediğine dikkat çeken şair, bu anlamda orijinal bir kimliğe sahip olduğu ve edebiyata yeni bir soluk getirdiği kanaatindedir.

Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ’nın bugüne kadar dört neşri yapılmıştır. Eserin ilk neşri, Faruk Kadri Timurtaş’ın 1946’da hazırladığı mezuniyet tezidir (Timurtaş 1946). Eser daha sonra Kâşif Yılmaz’ın 1983 yılında tamamladığı doktora tezinin bir bölümü olarak yayımlanmıştır (Yılmaz 1983). 2001 yılında yine Kâşif Yılmaz tarafından neşredilen Teşrîfâtü’ş-Şu'arâ (Yılmaz 2001), 2019 yılında dijital ortama aktarılmıştır (Yılmaz 2019). 

Şairin biyografisi için bk. “Güftî, Ali”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gufti-ali