TEŞHÎSÜ’L-İNSÂN (FİRDEVSÎ)
dinî-tasavvufi nasihat kitabı
Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî (d. 857/1453 - ö. 922/1517’den sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Firdevsî-i Rûmî, Uzun Firdevsî, Türk Firdevsî olarak bilinen Şerefeddîn Mûsâ'nın aslı ve yazarı bilinmeyen Farsça bir metinden Türkçeye tercüme ettiği eser. Mütercim 886/1481 yılında çevirdiği risalenin sebeb-i te’lif bölümünde eserinden “…suhan-i şehd-güftâr ve kitab-ı nesr ü eş’âr” ifadesiyle söz ederek onu Ahmed Paşa’ya ithaf ettiğini belirtir. Ancak Teşhîsü’l-İnsân'ın ithaf edildiği kişinin Gedik Ahmed Paşa (ö. 887/1482) mı yoksa Hersekzâde Ahmed Paşa (ö. 923/1517) mı olduğu tespit edilememiştir (Kutluk 1950: 31). Eserde Firdevsî, kendisinden “Kenekoğlu Orhan” olarak söz etmiş, fakat diğer risalelerinde bu ismi kullandığı görülmemiştir (Biçer 2005: 247). Tercüme metinde "Tevhid ve Münacat, Na’t-ı Muhammed Mustafâ, Der Na’t-ı Çehâr-yâr-ı Rıdvanu’llâhi aleyhim ecma’în; Sebeb-i Te’lîf-i Kitâb" bölümlerinden sonra Farsça numaralandırılmış 25 “bâb” bulunmaktadır. Bu bâblarda insanın cenin halindeyken oluşumu, kadın ve erkeğin ülfeti, nasıl bir kadınla evlenilmesi gerektiği, insanın kâmil mertebesine nasıl erişebileceği gibi konularda nasihatlerde bulunulmaktadır (Kutluk 1950: 33). Teşhîsü’l İnsan’da müellife ait 300-400’e yakın beyit mevcut olup ayrıca Sa'dî’nin Gülistân’ından birçok tercüme ile Kelîle ve Dimne’deki bazı hikayelerin değişik versiyonlarına da yer verilmiştir (Kutluk 1950: 32).

Himmet Büke; eserin İbrahim Kutluk (1950) ve Asuman Akay (1990) tarafından tanıtılan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Seminer Kitaplığındaki 143 varaklık nüshasının başka bir yere taşınmış veya kaybolmuş olabileceğini belirtmektedir (2015: 493). Mustafa Aksoy da söz konusu nüshaya ulaşılamadığından söz etmiştir (2000: 42).

Şairin biyografisi için bk. “Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/firdevsi-serefeddin-musa-uzun-firdevsi 

Eserden Örnekler


Na’t-ı Muhammed Mustafâ 

Orhan kemîne za’f ile vech görmedi yakîn

Sen şâha kul olanlara anda hacâleti

Der Tarîh-i Kitâb 

Amma hıredmendâna ve kemâl-i ehl-i fehmdâna ma’lûm ola kim tarîh-i kitâb hicretinün beyânı budur kim

Beyt

Çü sâl içre ki bu mahbûb-ı dilber

………………….

Bilüben şevk-i dilden kadr-i ziynet

Sekiz yüz seksen altı yidi hicret


Şevâl ayında fî şehri Balıkesîr

Tamâm itdüm deyüben “rabbi yessîr”

….

Gidicek ya’nî bu dâr-ı fenâdan

Kenek oğlun ana bir dem du'âdan


Du'â birle ana Orhan garîbi

Hemîşe mihr-i Hak olsun nasîbi

Bu evrâkı çü kıldum sırr-ı hâme

Pes olsun bu arada hatm-i nâme (Kutluk 1950: 30, 31)

Kaynakça


Akay, Asuman (1990). Firdevsî Süleyman-nâme (44. Cilt) Metin ve Fiiller Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Aksoy, Mustafa (2000). Uzun Firdevsî’nin Süleymân-nâme’sindeki Destan Unsurları, Giriş-İnceleme. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.

Biçer, Bekir (2005). "Firdevsî-i Rûmî ve Tarihçiliği". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (18): 245-261.

Büke, Himmet (2015). “Firdevsî-i Rumî, Hayatı ve Eserleri Hakkında Yeni Bilgiler”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (13): 481-501.

Kutluk, İbrahim (1950). “Kenek Oğlu Orhan ve Teşhisü’l-İnsan”. Türk Dili, (3): 29-33.

Atıf Bilgileri


Ceylan, Ece. "TEŞHÎSÜ’L-İNSÂN (FİRDEVSÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/teshisu-l-insan-firdevsi-tees-1291. [Erişim Tarihi: 24 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
2 KUTB-NÂME / KISSA-İ CEZÎRE-İ MİDİLLİ (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
3 DA'VET-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Prof. Dr. Fatma Büyükkarcı Yılmaz
Görüntüle
4 MÜNÂZARA-İ SEYF Ü KALEM (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
5 KISSA-NÂME-İ SÜLEYMÂN ALEYHİSSELÂM / SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (74, 75 VE 76. CİLTLER) (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
6 SİLÂHŞOR-NÂME / MÜSELLAH-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
7 SATRANÇ-NÂME-İ KEBÎR / ŞATRANÇ-NÂME-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
8 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
9 HAYÂT U MEMÂT / HAYÂT-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
10 MANZUM HÂCI BEKTÂŞ VELÎ VİLÂYET-NÂMESİ / VİLÂYET-NÂME-İ HÂCI BEKTÂŞ VELÎ-İ HORASÂNÎ (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
11 PEND-NÂME-İ EFLÂTUN (FİRDEVSÎ ?) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
12 FİRÂSET-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
13 SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME / TECNÎSÂT VE SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME / TECNÎSÂT-I SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
14 HADÎS-İ AHSEN (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
15 HADÎKATÜ’L-HAKÂYIK / TUHFETÜ’L-HÂDÎ / HAKÂYIK-NÂME / HAKÎKAT-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
16 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
17 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
18 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
19 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
20 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
21 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
22 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
23 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
24 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
25 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle