- Yazar Biyografisi (TEİS)
Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır - Madde Yazarı: Araş. Gör. Fatih UĞUR
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:İlmî-Ansiklopedik Edebî Eser
- Yayın Tarihi:15/11/2021
TERVÎHÜ’L-ERVÂH (AHMEDÎ)
manzum tıp kitabıAhmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır (d.735/1334-35 ? - ö.812/1410’den sonra)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Ahmedî’nin kaleme aldığı tıp konulu mesnevi. Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde bulunan nüshaya göre 10.084 beyitten oluşan Tervîhü'l-Ervâh, Türk edebiyatında telif edilmiş ilk tıp mesnevisidir. Aruzun "mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün" vezniyle yazılmıştır (Özer 1995: 11). 1403-1410 yılları arasında Bursa'da yazıldığı tahmin edilen eser, önce Emîr Süleymân’a, sonra bazı eklemeler yapılarak Sultan I. Mehmed’e sunulmuştur (Şehsuvaroğlu 1954: 34-35).
Ahmedî’nin dokuz ay gibi kısa sürede tamamladığını söylediği (Özer 1995: 11) Tervîhü'l-Ervâh, 10.000 beytin üzerindeki hacmi, çeşitli tıbbi hususlarda bilgi vermesi ve telif bir eser olmasıyla dikkat çekmektedir. Bununla birlikte şair, mesnevinin sonunda yer alan beyitlerde Enmûzec, Mûcez ve Hâvî isimli eserlerden istifade ettiğini de belirtmektedir. Söz konusu eserler, Seyyid İsmâ’il Cürcânî’nin Zâhire-i Harezmşâhî Enmûzec/Unmûzec, İbnü’n-Nefîs’in el-Mûcez fi’t-Tıbb ve Mahmûd bin İlyâs eş-Şîrâzî’nin el-Hâvî fî ‘İlmi’t-Tedâvî isimli kitapları olmalıdır (Acıduman 2016: 70). Ahmedî'nin ifadelerinden anlaşıldığı kadarıyla devrin bazı âlimleri eserin yazılmasına karşı çıkmış, Ahmedî de Tervîhü'l-Ervâh'ta bu âlimleri ağır bir dille yermiştir (Özer 1995: 12).
İki ciltlik bir eser olan Tervîhü’l-Ervâh besmele, hamdele, salvele, na't ve medhiye bölümleriyle başlamaktadır. Eserin birinci cildinde Ahmedî, tıp ilminin tarifini ve tasnifini yapmıştır. İlk bölümde tıbbın kuramsal kısmını ele alarak evreni yapan dört unsuru ve insandaki dört hıltı anlattıktan sonra anatomi üzerine açıklamalarda bulunmuş ve hava, yiyecek ve içecekler, uyku, hareket, istirahat hakkında bilgiler vermiştir. Tıbbın pratik alanlarına karşılık gelen bölümlerde ise sağlığın korunması, müfret ve mürekkep ilaçlar, terkipler gibi farmakolojik konularda açıklamalar yapmıştır. İkinci ciltte ise baştan aşağı bütün organlarda ortaya çıkan hastalıkların belirti ve tedavilerinden, bedenin dışında görülen hastalıkların ve zehirli maddelerin tedavilerinden söz etmiştir. Son olarak eserinin niteliklerinden bahsederek ve hükümdarı methederek eserini bitirmiştir (Acıduman 2013: 220).
7 nüshası bulunan Tervîhü'l-Ervâh'ın Topkapı Sarayı Kütüphanesi’ndeki 2 nüshasından Revan 1681 numarada kayıtlı olanı tam, Hazine 1986'daki ise eksiktir. Eserin Süleymaniye Kütüphanesi A. 3595, Atatürk Kitaplığı M. Cevdet 47, Manisa İl Halk Kütüphanesi 45 Hk 1852, Bosna-Hersek Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi R. 1266 ve Vatikan Kütüphanesi’nde Vat.Turco 147'de de birer nüshası bulunmaktadır. Ancak bu nüshalar da eksik veya yarımdır. Mesnevinin müellif nüshası ise elde değildir.
Tervîhü’l-Ervâh üzerine ilk çalışma Saadettin Nüzhet Ergun'a aittir. Ergun, eserden kısaca bahsetmiş ve bazı parçalarını yayımlamıştır (1936: 374). Bedi Nuri Şehsuvaroğlu mesneviyi daha geniş bir incelemeyle tanıttığı bir kitap yayımlamıştır (1954). Osman Özer ise hazırladığı doktora tezinde eserin çevriyazısını yapmış ve metni dil hususiyetleri bağlamında incelemiştir (1995).
Şairin biyografisi için bk. “Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-taceddin-ibrahim-bin-hizir
Eserden Örnekler
Fî Teşrîhi’l-Kalb
Yürek bir cism-i mahrûtîdür olmış
Sanavber hey'etinde yaradılmış
Gögüz ortası durur kâ'ide_ana
Tasavvur it ne kim diyilse sana
Mürekkeblıgıla kanı gışâdan
Hem etden söze gûş it reh-nümâdan
Başı ol cânibedür ki_oldı eyser
Anun rummân bigidür rengi ahmer
Ne durur lîf ol ince tamarlar
Ki kıl bigi durur aslı veterler
İki tecvîfi vardur biri eymen
Tolu kandur u rûhı az işit sen
İkincisi durur eyser iy ulu
Kanı az u velî rûhıla tolu
Şerâyîne olup durur bu münbit
Ki anlar cümle andan oldı nâbit
Yürekde var durur dürlü mecârî
Ki kan andan olur a'zâya cârî
El-Faslü’s-Sâlis fi’l-Yevm ve’l-Yakaza
Zarûriyyât üçüncisini dinle
Ol uyhu vü uyanuklıkdur anla
Çün uyhu râhatı cümle kuvâdur
Ana meyl itdügi nefsün devâdur
Ta'âmun hazmını ol ider itmâm
Anunıla harâret bulur ecsâm
Velî uyhuda olınursa ifrât
Başun içinde tolar dürlü ahlât
Teni süst ider u gâyet ter ider
Harâret tenden anunıla gider
Harâret gitse çoh emrâz-ı bârid
Olup vâki' ider tenleri fâsid
Uyanuhlık dahı_olsa_ifrâtıla hem
Gider tenden nişât u irişür gam
Giderür kuvveti tenden be-her-hâl
Ta'ab görür eger iderse a'mâl
Çü mümted ola_anun adı seherdür
Tene kerb u kalakdur u zarardur
İrer anunıla ervâh-ı ebdân
Ten u yüzden gider sahnıla elvân
Gözi gavra düşürür hazmı alur
Anunla ten erir u lâgar olur (Özer 1995: 89-90, 101-102)
Kaynakça
Acıduman, Ahmet (2013). "Şair ve Hekim Ahmedî’nin Tervîhü’l-Ervâh Adlı Tıbbî Mesnevîsinde Çocukların Sağlığının Korunması Üzerine". Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, (56): 218-227.
Acıduman, Ahmet (2016). "Şair ve Hekim Ahmedi'nin Tervîhü'l-Ervâh Adlı Manzum Eserinde Geriatri Üzerine Bir Bölüm". Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2 (69): 69-74.
Ergun, Sadettin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C. I. İstanbul: Bozkurt Matbaası.
Özer, Osman (1995). Ahmedî, Tervîhü’l-Ervâh (Giriş-İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Şehsuvaroğlu, Bedi N. (1954). Şair ve Hekim Ahmedî (Hayatı ve Eserleri). İstanbul: İsmail Akün Matbaası.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Araş. Gör. Fatih UĞUR |
Görüntüle | ||
2 | İSKENDER-NÂME (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Doç. Dr. İsmail AVCI |
Görüntüle | ||
3 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle | ||
4 | MİRKÂTÜ'L-EDEB (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Dr. Emrah Gülüm |
Görüntüle | ||
5 | MÎZÂNÜ’L-EDEB (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Dr. Emrah Gülüm |
Görüntüle | ||
6 | Mİ’YÂRÜ’L-EDEB (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Dr. Emrah Gülüm |
Görüntüle | ||
7 | BEDÂYݑܒS-SİHR FÎ SANÂYݑݒŞ-Şİ’R (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Dr. Emrah Gülüm |
Görüntüle | ||
8 | KASÎDE-İ SARSARÎ ŞERHİ (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
9 | HAYRETÜ’L-UKALÂ (AHMEDÎ) | Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
10 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
11 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
12 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
13 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
14 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
15 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
17 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
19 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |