TERCÜME-İ TEZKİRETÜ’L-EVLİYÂ (AHMED-İ DÂ’Î ?)
Ferîdüddîn Attâr'ın menakıbname türündeki Tezkiretü'l-Evliyâ adlı eserinin Türkçeye tercümesi
Ahmed-i Dâ’î (d. ? - ö. 824/1421’ten sonra ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ferîdüddîn Attâr'ın mutasavvıflara dair kaleme aldığı Tezkiretü'l-Evliyâ isimli menakıbname türündeki Farsça eserin Türkçeye tercümesidir. Gerek Ahmed-i Dâ'î gerekse de Tezkiretü'l-Evliyâ tercümeleri ile ilgili yapılan birçok çalışmada 15. yüzyıl şair ve ilim adamlarından Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen bu tercümeye dair Abdülbaki Çetin yazdığı makalede, oldukça makul karinelere dayanarak bu tercümenin Ahmed-i Dâ'î'ye aidiyetini sorgulamaktadır (2014). Tarihi kaynaklarda Ahmed-i Dâî’nin Tezkiretü’l-Evliyâ’yı çevirdiğine dair herhangi bir kayıt bulunmadığını belirten araştırmacı 15. yüzyılda Sultan II. Murâd için yapılan ve elde -bugün için- bir nüshası bulunan bu tercümenin ilk kez İsmail Hikmet Ertaylan tarafından Ahmed-i Dâ'î’ye izafe edildiğini, Ahmed-i Dâ'î’nin II. Murâd’ın saltanatı dönemine yetiştiğinin kesinleşmesiyle bu aidiyetin genel kabul gördüğünü ifade etmektedir. Ancak Çetin'e göre Ahmed-i Dâ'î, kendisine ait olduğu konusunda şüphe bulunmayan eserlerinde düzenli olarak kendisini "...bende-i sâ'î Ahmed-i Dâ'î aslhallâhu şâhehû ve sânehû ammâ şânehû” cümlesi ile takdim ederken erken dönem çalışmalarında ona atfedilen diğer bazı eserlerde (Cinânü’l-Cenân, Yüz Hadis Tercümesi ve Cevâhirü’l-Ma'ânî) olduğu gibi Tezkiretü'l-Evliyâ tercümesinde de eserin yazarı olarak, bağlamı içerisinde cins isim olması da mümkün olan "dâ'î" sözcüğü kullanılmıştır. Buna binaen çok açık olarak ifade etmese de Çetin'e göre Tezkiretü'l-Evliyâ Tercümesi'nin Ahmed-i Dâ'î'ye aidiyeti şüphelidir (2014:114-115). 

Abdülbaki Çetin Tezkiretü'l-Evliyâ tercümesindeki "dâ'î" sözcüğünün kullanıldığı bağlam da dâhil olmak üzere mukaddimenin bütünüyle yine II. Murâd döneminde ismi belirsiz biri tarafından yapılan bir Kâmilü't-Ta'bîr tercümesine (nüshası Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesinde kayıtlıdır) çok benzediğini ortaya koyarken zımnen bu iki tercümenin aynı kişi tarafından yapılmış olabileceğini ileri sürmüştür (2014: 112-114). Dolayısıyla Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen tercümenin ona ait olamayabileceği güçlü bir ihtimal olup, ancak yapılacak çalışmalarla konuya açıklık getirilebilecektir. 

Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen Tezkiretü'l-Evliyâ tercümesinin tek nüshası olarak Süleymaniye Kütüphanesi, Serez, 1800 numaradaki yazma gösterilmektedir. Çetin'in bahsettiği C. S. Mundy'nin özel kütüphanesindeki nüsha yüksek ihtimalle bu tercümeye aittir (2014: 103). "Hamd-i bî-had ol hazret-i hüviyyetün muktezâsıdur kim..." cümlesi ile başlayan eserin ilk iki buçuk sayfasında hamdele ve salveleye, sonrasında "el-Faslu'l-Evvel" başlığı ile bir tür sebeb-i tercümeye yer verilmiştir. Bu bölümde öncelikle tarikat ehlinin sözlerinin öneminden bahsedildikten sonra söz Ferîdüddîn Attâr'ın Tezkiretü'l-Evliyâ isimli eserine getirilmiştir. Mütercim bu kısımda "tarîkat şeyhlerinin muhibbi" olarak nitelediği Karaca Ahmed Bey'in kendisinden bu eseri Sultan Murâd bin Sultân Mehmed (II. Murâd) adına Türkçeye tercüme etmesini istediğini belirtmiştir. Mütercim daha evvel Tezkiretü'l-Evliyâ'nın bilinen ve meşhur olan bir tercümesinin varlığından haberdar olduğunu ancak hamisinin kaynak metnin kendisindeki nüshayı da değerli gördüğünden eserin yeniden tercüme edilmesini istediğini açıklamıştır. 

Çetin'in de vurguladığı üzere (2014: 105) Hakan Yılmaz, Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen bu tercümenin bilindiğinden ve Ahmed-i Dâî’ye izafe edildiğinden habersiz olarak söz konusu nüshayı “şimdiye kadar dikkati çekmeyen” “yeni” bir eser olarak tanıtmıştır (2011).

Yazarın biyografisi için bk. "Ahmed-i Dâ'î". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-dai 

Eserden Örnekler


Tercüme-i Tezkiretü’l-Evliyâ'dan

Zikr-i Hâris Muhâsibî raziyallâhu anhu.

Ol seyyid-i evliyâ umde-i etkiyâ ol muhteşem-i mu'teber ol muhterem-i müftehar (...) Hâris Muhâsibî raziyallâhu anh meşâyihun ulemâsından-ıdı ve ulûm-ı zâhirde ve bâtında a'lem idi. Ve mu'âmelât bâbında ve işârât içinde makbûlu'n-nefs idi. Ve ol zamânun evliyâsı cemî'-i vaktde ana müteveccihler-idi. Ve envâ'-ı ulûmda anun tasnîfleri çoğ-ıdı. Ve be-gâyet âlî-himmet idi ve sehâvet ve mürüvvet içinde ferîdü'l-asr idi. Ve firâset ü kiyâset içinde bî-bedel idi. Ve hazâkat u kerâmet içinde bî-nazîr idi. Ve kendü vaktinde Bağdâd'un şeyhu'ş-şuyûhı-y-ıdı. (Ahmed-i Dâ'î. vr. 214a)

Kaynakça


Ahmed-i Dâ'î. Tercüme-i Tezkiretü'l-Evliyâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Serez. Nu. 1800.

Çetin, Abdülbaki (2014). "Suştan II. Murat'a Sunulan Tezkiretü'l-Evliyâ Tercümesi Üzerine". Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (53): 95-24.

Yılmaz, Hakan (2011). “Karaca Beg’in İsteğiyle Sultan İkinci Murâd Adına Yazılmış Yeni Bir “Tezkiretü’l-Evliyâ” Tercümesi”. Hakikat, (216): 44-46.

Atıf Bilgileri


Yazar, Sadık. "TERCÜME-İ TEZKİRETÜ’L-EVLİYÂ (AHMED-İ DÂ’Î ?)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tercume-i-tezkiretu-l-evliya-ahmed-i-da-i-tees-1591. [Erişim Tarihi: 25 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN-I TÜRKÎ (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
2 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
3 ÇENG-NÂME (AHMED-İ DÂ'Î) Ahmed-i Dâ'î Prof. Dr. Gönül Alpay Tekin
Görüntüle
4 VASİYYET-İ NÛŞİREVÂN-I ÂDİL BE-PUSEREŞ HÜRMÜZ-İ TÂCDÂR / VASİYYET-İ NÛŞİREVÂN (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Prof. Dr. Emine Yeniterzi
Görüntüle
5 UKÛDÜ’L-CEVÂHİR (AHMED-İ DÂ'Î) Ahmed-i Dâ’î Araş. Gör. Uğur Altundaş
Görüntüle
6 CÂMASB-NÂME (AHMED-İ DÂ'Î) Ahmed-i Dâ'î Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
7 ENFESÜ'L-CEVÂHİR / TERCÜME-İ TEFSÎR-İ EBU’L-LEYS SEMERKANDÎ (EBU’L-FAZL MÛSÂ BİN HÂCI HÜSEYN EL-İZNİKÎ) Ebu’l-Fazl Mûsâ bin Hâcı Hüseyn el-İznikî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 TERCÜME-İ KİTÂBÜ’T-TA’BÎR-NÂME (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
9 VESÎLETÜ’L-MÜLÛK Lİ-EHLİ’S-SÜLÛK VE TEFSÎRÜ’L-KUR’ÂN / VESÎLETÜ’L-MÜLÛK (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
10 MİFTÂHÜ’L-CENNE(T) (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
11 TERCÜME-İ EŞKÂL-İ NÂSIR-I TÛSÎ / TERCÜME-İ SÎ FASL Fİ’T-TAKVÎM (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
12 TERCÜME-İ TIBB-I NEBEVÎ / EŞ-ŞİFÂ FÎ-EHÂDÎSİ’L-MUSTAFÂ (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
13 TERESSÜL (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
14 MÜFREDÂT (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
15 DÂSTÂN-I MANSÛR, MANSÛR-NÂME (AHMEDÎ) Ahmedî, Ahmedî-i Tebrîzî, Tebrîzli Ahmedî Prof. Dr. Orhan Kemal Tavukçu
Görüntüle
16 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
17 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
18 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
19 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
20 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
21 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
22 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
23 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
24 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
25 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle