- Yazar Biyografisi (TEİS)
Ahmed-i Dâ’î - Madde Yazarı: Prof. Dr. Sadık Yazar
- Eser Yazılış Tarihi:823-854/1421-1451 arasında
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Menkıbe
- Yayın Tarihi:11/08/2022
TERCÜME-İ TEZKİRETÜ’L-EVLİYÂ (AHMED-İ DÂ’Î ?)
Ferîdüddîn Attâr'ın menakıbname türündeki Tezkiretü'l-Evliyâ adlı eserinin Türkçeye tercümesiAhmed-i Dâ’î (d. ? - ö. 824/1421’ten sonra ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Ferîdüddîn Attâr'ın mutasavvıflara dair kaleme aldığı Tezkiretü'l-Evliyâ isimli menakıbname türündeki Farsça eserin Türkçeye tercümesidir. Gerek Ahmed-i Dâ'î gerekse de Tezkiretü'l-Evliyâ tercümeleri ile ilgili yapılan birçok çalışmada 15. yüzyıl şair ve ilim adamlarından Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen bu tercümeye dair Abdülbaki Çetin yazdığı makalede, oldukça makul karinelere dayanarak bu tercümenin Ahmed-i Dâ'î'ye aidiyetini sorgulamaktadır (2014). Tarihi kaynaklarda Ahmed-i Dâî’nin Tezkiretü’l-Evliyâ’yı çevirdiğine dair herhangi bir kayıt bulunmadığını belirten araştırmacı 15. yüzyılda Sultan II. Murâd için yapılan ve elde -bugün için- bir nüshası bulunan bu tercümenin ilk kez İsmail Hikmet Ertaylan tarafından Ahmed-i Dâ'î’ye izafe edildiğini, Ahmed-i Dâ'î’nin II. Murâd’ın saltanatı dönemine yetiştiğinin kesinleşmesiyle bu aidiyetin genel kabul gördüğünü ifade etmektedir. Ancak Çetin'e göre Ahmed-i Dâ'î, kendisine ait olduğu konusunda şüphe bulunmayan eserlerinde düzenli olarak kendisini "...bende-i sâ'î Ahmed-i Dâ'î aslhallâhu şâhehû ve sânehû ammâ şânehû” cümlesi ile takdim ederken erken dönem çalışmalarında ona atfedilen diğer bazı eserlerde (Cinânü’l-Cenân, Yüz Hadis Tercümesi ve Cevâhirü’l-Ma'ânî) olduğu gibi Tezkiretü'l-Evliyâ tercümesinde de eserin yazarı olarak, bağlamı içerisinde cins isim olması da mümkün olan "dâ'î" sözcüğü kullanılmıştır. Buna binaen çok açık olarak ifade etmese de Çetin'e göre Tezkiretü'l-Evliyâ Tercümesi'nin Ahmed-i Dâ'î'ye aidiyeti şüphelidir (2014:114-115).
Abdülbaki Çetin Tezkiretü'l-Evliyâ tercümesindeki "dâ'î" sözcüğünün kullanıldığı bağlam da dâhil olmak üzere mukaddimenin bütünüyle yine II. Murâd döneminde ismi belirsiz biri tarafından yapılan bir Kâmilü't-Ta'bîr tercümesine (nüshası Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesinde kayıtlıdır) çok benzediğini ortaya koyarken zımnen bu iki tercümenin aynı kişi tarafından yapılmış olabileceğini ileri sürmüştür (2014: 112-114). Dolayısıyla Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen tercümenin ona ait olamayabileceği güçlü bir ihtimal olup, ancak yapılacak çalışmalarla konuya açıklık getirilebilecektir.
Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen Tezkiretü'l-Evliyâ tercümesinin tek nüshası olarak Süleymaniye Kütüphanesi, Serez, 1800 numaradaki yazma gösterilmektedir. Çetin'in bahsettiği C. S. Mundy'nin özel kütüphanesindeki nüsha yüksek ihtimalle bu tercümeye aittir (2014: 103). "Hamd-i bî-had ol hazret-i hüviyyetün muktezâsıdur kim..." cümlesi ile başlayan eserin ilk iki buçuk sayfasında hamdele ve salveleye, sonrasında "el-Faslu'l-Evvel" başlığı ile bir tür sebeb-i tercümeye yer verilmiştir. Bu bölümde öncelikle tarikat ehlinin sözlerinin öneminden bahsedildikten sonra söz Ferîdüddîn Attâr'ın Tezkiretü'l-Evliyâ isimli eserine getirilmiştir. Mütercim bu kısımda "tarîkat şeyhlerinin muhibbi" olarak nitelediği Karaca Ahmed Bey'in kendisinden bu eseri Sultan Murâd bin Sultân Mehmed (II. Murâd) adına Türkçeye tercüme etmesini istediğini belirtmiştir. Mütercim daha evvel Tezkiretü'l-Evliyâ'nın bilinen ve meşhur olan bir tercümesinin varlığından haberdar olduğunu ancak hamisinin kaynak metnin kendisindeki nüshayı da değerli gördüğünden eserin yeniden tercüme edilmesini istediğini açıklamıştır.
Çetin'in de vurguladığı üzere (2014: 105) Hakan Yılmaz, Ahmed-i Dâ'î'ye atfedilen bu tercümenin bilindiğinden ve Ahmed-i Dâî’ye izafe edildiğinden habersiz olarak söz konusu nüshayı “şimdiye kadar dikkati çekmeyen” “yeni” bir eser olarak tanıtmıştır (2011).
Yazarın biyografisi için bk. "Ahmed-i Dâ'î". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-dai
Eserden Örnekler
Tercüme-i Tezkiretü’l-Evliyâ'dan
Zikr-i Hâris Muhâsibî raziyallâhu anhu.
Ol seyyid-i evliyâ umde-i etkiyâ ol muhteşem-i mu'teber ol muhterem-i müftehar (...) Hâris Muhâsibî raziyallâhu anh meşâyihun ulemâsından-ıdı ve ulûm-ı zâhirde ve bâtında a'lem idi. Ve mu'âmelât bâbında ve işârât içinde makbûlu'n-nefs idi. Ve ol zamânun evliyâsı cemî'-i vaktde ana müteveccihler-idi. Ve envâ'-ı ulûmda anun tasnîfleri çoğ-ıdı. Ve be-gâyet âlî-himmet idi ve sehâvet ve mürüvvet içinde ferîdü'l-asr idi. Ve firâset ü kiyâset içinde bî-bedel idi. Ve hazâkat u kerâmet içinde bî-nazîr idi. Ve kendü vaktinde Bağdâd'un şeyhu'ş-şuyûhı-y-ıdı. (Ahmed-i Dâ'î. vr. 214a)
Kaynakça
Ahmed-i Dâ'î. Tercüme-i Tezkiretü'l-Evliyâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Serez. Nu. 1800.
Çetin, Abdülbaki (2014). "Suştan II. Murat'a Sunulan Tezkiretü'l-Evliyâ Tercümesi Üzerine". Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (53): 95-24.
Yılmaz, Hakan (2011). “Karaca Beg’in İsteğiyle Sultan İkinci Murâd Adına Yazılmış Yeni Bir “Tezkiretü’l-Evliyâ” Tercümesi”. Hakikat, (216): 44-46.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
2 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
3 | ÇENG-NÂME (AHMED-İ DÂ'Î) | Ahmed-i Dâ'î | Prof. Dr. Gönül Alpay Tekin |
Görüntüle | ||
4 | VASİYYET-İ NÛŞİREVÂN-I ÂDİL BE-PUSEREŞ HÜRMÜZ-İ TÂCDÂR / VASİYYET-İ NÛŞİREVÂN (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Prof. Dr. Emine Yeniterzi |
Görüntüle | ||
5 | UKÛDÜ’L-CEVÂHİR (AHMED-İ DÂ'Î) | Ahmed-i Dâ’î | Araş. Gör. Uğur Altundaş |
Görüntüle | ||
6 | CÂMASB-NÂME (AHMED-İ DÂ'Î) | Ahmed-i Dâ'î | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
7 | ENFESÜ'L-CEVÂHİR / TERCÜME-İ TEFSÎR-İ EBU’L-LEYS SEMERKANDÎ (EBU’L-FAZL MÛSÂ BİN HÂCI HÜSEYN EL-İZNİKÎ) | Ebu’l-Fazl Mûsâ bin Hâcı Hüseyn el-İznikî | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
8 | TERCÜME-İ KİTÂBÜ’T-TA’BÎR-NÂME (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
9 | VESÎLETÜ’L-MÜLÛK Lİ-EHLİ’S-SÜLÛK VE TEFSÎRÜ’L-KUR’ÂN / VESÎLETÜ’L-MÜLÛK (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
10 | MİFTÂHÜ’L-CENNE(T) (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
11 | TERCÜME-İ EŞKÂL-İ NÂSIR-I TÛSÎ / TERCÜME-İ SÎ FASL Fİ’T-TAKVÎM (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
12 | TERCÜME-İ TIBB-I NEBEVÎ / EŞ-ŞİFÂ FÎ-EHÂDÎSİ’L-MUSTAFÂ (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
13 | TERESSÜL (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Doç. Dr. Hasan Gültekin |
Görüntüle | ||
14 | MÜFREDÂT (AHMED-İ DÂ’Î) | Ahmed-i Dâ’î | Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN |
Görüntüle | ||
15 | DÂSTÂN-I MANSÛR, MANSÛR-NÂME (AHMEDÎ) | Ahmedî, Ahmedî-i Tebrîzî, Tebrîzli Ahmedî | Prof. Dr. Orhan Kemal Tavukçu |
Görüntüle | ||
16 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
17 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
18 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
19 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
21 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
22 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
23 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
24 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
25 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |