TERCÜME-İ SADRU'Ş-ŞERÎ'A/TERCÜME-İ ŞERH-İ VİKÂYETÜ'R-RİVÂYE (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ)
Hanefi fıkhına dair temel ve oldukça yaygın metinlerden biri olan ve Sadru'ş-Şerî'a diye bilinen Vikâyetü'r-Rivâye şerhine yazılan Türkçe tercüme ve şerh.
Mevkûfâtî Mehmed Efendi (d. ?/? - ö. 1065/1655)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Sultan İbrahim ve IV. Mehmed devirlerini idrak edip Hanefi fıkhı sahasındaki temel metinleri Türkçeye tercüme ve şerh eden Mehmed Mevkûfâtî'nin Sadru'ş-Şerî'a diye bilinen Vikâyetü'r-Rivâye şerhine yazdığı Türkçe tercüme şerhtir. Sadru'ş-Şerî'a, Burhânüşşerîa Mahmûd b. Sadrüşşerîa el-Evvel Ubeydullah el-Mahbûbî el- Buhârî’nin (7–8./13–14. yüzyıl) Hanefî mezhebinin temel metinlerinden biri olan eseri Vikâyetü’r-Rivâye’nin şerhidir. Şerhin yazarı kaynak metnin yazarı olan Burhânüşşerîa’nın anne tarafından torunu olan Sadruşşerîa olup şerhi de lakabına nispetle Sadruşşerîa olarak tanınmaktadır (Özen 2008: 35/427-31). Vikâyetü'r-Rivâye, diğer birçok füru kitabında olduğu gibi tahâret, salât, zekât, hac, nikâh, vedî'a ve benzeri ana bölümlerdeki meseleleri ele alan bir kitaptır (bk. Bedir 2013: 43/106-108). 

IV. Mehmed döneminde (1648-1687) kaleme alınan Mevkûfâtî'nin şerhi ya da açımlanmış tercümesi, hamdele ve salvele bölümünden sonra sebeb-i telif bölümü ile devam eder. Bu kısımda Mevkûfâtî, Mülteka’l-Ebhur adlı eserin birinci yarısını Sultan İbrahim adına, ikinci yarısını da  IV. Mehmed için şerh ettikten sonra sarayda görevlendirildiğini belirtir. Daha sonra padişahın fıkıh ilmine rağbeti olduğunu söyleyen şârih-mütercim, “Kudûrî diye meşhur olan kitabın tercüme ve şerhini tamamlamak üzere olduğum insanlar arasında duyulmaya başlanınca, padişah hazretleri herkes tarafından kabul göre Sadruşşerîa’nın da anlaşılması kolay bir Türkçe ile şerh edilmesini istemesi üzerine söz konusu eseri de tercüme ettim” demektedir (Yazar 2014: 71). 

Müellif bu şekilde açıkladığı gerekçeye binaen yazdığı eserinde önce cümle ya da söz grubu olarak birimlere ayırdığı kaynak metni belirgin bir şekilde yazıp daha sonra bunu şerh eder. 300 civarında varaktan oluşan tercüme birkaç ciltten oluştuğundan nüshaları etrafında bazı sorunlar mevcuttur. Şöyle ki Sadık Yazar, Sadruşşerîa’nın tercümelerine dair araştırmalar yaparken ismi belirsiz bir mütercim tarafından yapılıp Mevkûfâtî’nin tercümesinden farklı olan başka bir tercüme ile de karşılaştığını ifade etmektedir. Bazı kütüphane kayıtlarında Mevkûfâtî'nin tercümesi ile bu tercümenin ciltleri ve nüshaları birbirine karıştırılmış olup eser üzerine yapılan bir dizi tezde de bu durum daha da karmaşık bir hâle sokulmuştur.  Yazar'ın tespitlerine göre eserin nüshalarını şu şekilde vermek mümkündür:

Birinci cilt nüshaları: Ayasofya 1051, Nurosmaniye 1417, SK Lala İsmail 74. İkinci ciltler: Nurosmaniye 1418, SK Fatih 1524. Son cilt: Hacı Selim Ağa 292; Ayasofya 1054. Diğer Nüshaları: TSMK A. 987.1, A. 987.2, R. 647, A. 892.1 (Yazar 2014: 71).

Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü'nde Mehmet Mevkûfâtî'nin Sadru'ş-Şerî'a tercümesi üzerine altı adet yüksek lisans çalışması yapıldığı görülmektedir (bk. Bilgin 2013; Çınar 2013; Gül 2013, Şannan 2013; Çiftçi 2014; Kartal 2014).  Ancak bu tezler incelendiğinde ele alınan tercümenin Mevkûfâtî'ye ait tercüme değil de yukarıda bahsi geçen mütercimi belirsiz bir mütercime ait olduğu anlaşılmıştır. 

Müellifin biyografisi için bk. "Mevkûfâtî Mehmed Efendi ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mevkufati-mehmed-efendi

Eserden Örnekler


Cevâhir-i hamd u sipâs-ı bî-had ve le'âlî-i şükr-i bî-kiyâs-ı lâ-yu'ad ol zât-ı bî-çûn hazretinün dergâh-ı celâlet ve bârgâh-ı azametine nisâr olsun ... emmâ ba'd bu kalîlü'l-bizâ'a ve kesîrü'l-izâ'a olan hakîr-i bî-isti'dâd Muhammed Mevkûfâtî tenvîr-i mihrâb-ı kulûb-ı ibâd içün ... hâkân-ı efham u emced kerâmetlü ve azametlü Sultân Mehmed Hân ibn Sultân İbrâhîm Hân ibn Sultân Ahmed Hân hazretlerinün nâm-ı nâmî ve ism-i hümâyûn-sâmîlerine tahrîr olınup... (Mehmed Mevkûfâtî, Tercüme-i Sadru'ş-Şerî'a, Ayasofya 1051, vr. 1a-b).

el-hamdulillâh: cemî'-i hâmidînün hamdi ve yahud mahmûdiyyet Allâh içündür ya'nî Allâh'a mahsûsdur. İmdi hamd-ı cemîl ihtiyârı üzerine senâdur gerek fevâzıla ta'alluk eylesün gerek fezâ'ile ta'alluk eylesün berâberdür. Ve şükr bir fi'ldür in'âm sebebiyle mün'imün ta'zîminden inbâ ider gerek lisân ile zikr olınsun gerek i'tikâden olsun gerek cenân-ile muhabbeten olsun gerek erkân-ile amelen ve hidmeten olsun berâberdür. Pes imdi hamdün mevridi yalunuz lisândur gayrıya 'âmdur (Mehmed Mevkûfâtî, Tercüme-i Sadru'ş-Şerî'a, Ayasofya 1051, vr. 2b)

Kaynakça


Bedir, Murtaza (2013). "Vikâyetü'r-Rivâye". İslam Ansiklopedisi. C. 43. İstanbul: TDV Yay. 106-108.

Bilgin, Halim (2013). Mevkufâtî Muhammed Efendinin Tercüme-i Sadru’ş-Şerî’a Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım II: 99b-130b/05). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Çınar, Gözde (2013). Mevkufâtî Muhammed Efendinin Tercüme-i Sadru’ş-Şerî’a Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım II: 66b-99a). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Çiftçi, Nazan (2014). Muhammed Efendi Mevkufâtî'nin Tercüme-i Sadru’ş-Şerî’a Adlı Eseri (II, vr. 130b/06-160b/14) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Gül, Gamze (2013). Mevkufâtî Muhammed Efendinin Tercüme-i Sadru’ş-Şerî’a Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım II: 1b-33a). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Kartal, Hatice (2014). Muhammed Efendi Mevkufâtî'nin Tercüme-i Sadru’ş-Şerî’a Adlı Eseri (II, vr. 191a-221b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Şannan, İdil (2013). Mevkufâtî Muhammed Efendinin Tercüme-i Sadru’ş-Şerî’a Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım II: 33b-66a). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Özen, Şükrü (2008). "Sadru'Şerîa". İslam Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: TDV Yay. 427-431.

Yazar, Yazar (2014). "Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılan Türkçe Tercümeler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi TALİD (Türkiye'de İslami İlimler: Fıkıh - Osmanlı Dönemi II Sayısı) (23): 49-166.

Atıf Bilgileri


Yazar, Sadık. "TERCÜME-İ SADRU'Ş-ŞERÎ'A/TERCÜME-İ ŞERH-İ VİKÂYETÜ'R-RİVÂYE (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tercume-i-sadru-s-seri-a-tercume-i-serh-i-vikayetu-r-rivaye-mevkufati-mehmed-efendi. [Erişim Tarihi: 22 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TÂRÎH-İ MEVKÛFÂTÎ (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 TERCÜME-İ MÜLTEKA'L-EBHUR/MEVKÛFÂT (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 CÂMİ'U'L-MÜŞKİLÂT/TERCÜME-İ TELHÎSÜ'L-CÂMİ'İ'L-KEBÎR (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
4 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
5 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
6 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
7 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
8 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
9 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
10 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle