"Türbe şeyhi” lakabı ile meşhur olmuş Halvetî âlim ve şeyhi Mostarlı Ali Dede Bosnevî'nin ( ö. 1007/1598) İbn-i Sînâ’ya atfedilen el-Ḳasîdetü’l-Ayniyyetü’r-Rûhiyye fi’n-Nefs adlı kasidesinin Türkçeye tercümesi. 

Alî Dede Bosnevî'nin 10 civarında Arapça eseri yanında Harîmî mahlasıyla yazdığı birçok Türkçe manzum eseri de bulunmaktadır (Bu eserler için bk. Türkmen 2019; Ceyhan 2021). Tercüme-i Kasîde-i Rûhâniyye de Harîmî'nin bu eserlerinden biri olup bu esere dair araştırmalarda bazı karışıklıklar oluştuğu görülmektedir. Şöyle ki Alî Dede Bosnevî'nin Fezâ'ilü'l-Cihâd'ına dair bir yüksek lisans tezi hazırlayan Nihal Çağman Türkmen, "Tercüme-i Kâside-i Ruhâniyye" başlığı altında, İsmet Kasımoviç'i kaynak göstererek kaside hakkında kısaca bilgi verirken kasidenin 26 beyitten oluştuğunu ve bir nüshasının Nuruosmaniye Kütüphanesi 4024 numaralı mecmuanın, 40b-43b yaprakları arasında sayfa kenarında yer aldığını kaydeder. Ayrıca manzumenin mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün kalıbı ile yazıldığı bilgisini verir (Türkmen 2019: 31). 

"“Rûh-ı Nâtıka” Üzerine Yazılmış Bir Tasavvufî Manzume ve Ali Dede Bosnevî’ye Âidiyeti Mes’elesi" başlıklı bir makale ile Harîmî'nin bu eserine dair bilgileri daha netleştiren ve bazı karışıklıkları gideren Şeyda Öztürk, asıl olarak Ali Dede Bosnevî'nin İbn-i Sînâ’ya atfedilen Kasîdetü'r-Rûhiyye'ye dair bir değil, iki eseri olduğunu tespit etmiştir. Öztürk onun bahsi geçen kasideyi nazmen tercüme ettiği gibi bu kasideye cevap mahiyetinde bir manzume daha kaleme aldığını ifade ederken Türkmen'in Kasîde-i Rûhiyye tercümesine dair bilgileri yinelemiştir (bk. Öztürk 2019). Öte taraftan Sadık Yazar hangi Harîmî mahlaslı şair olduğunu tespit edemeden bu tercümenin mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün vezni ile değil aruzun fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün vezni ile nazmedildiğini tespit etmiştir (bk. 2011: 554-55). Nitekim bu kaynaklarda verilen bilgiler takip edilip tercümenin nüshasına bakıldığında tercümenin fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün vezni ile yazıldığı anlaşılmaktadır. Nuruosmaniye Kütüphanesi 4024 numaralı mecmuadaki nüshasından hareketle eser incelendiğinde, 40b'den itibaren yazmanın asıl yazı alanında "Şerhü'l-Kasîdeti'r-Rûhiyye li-İbni Sînâ" başlıklı Arapça bir haşiyeye yer verildiği görülmektedir. Bu haşiyenin yazarına dair bilgi yoktur. Haşiyenin kenarında ise "Kasîde-i Rûhiyye ki der-Nezd-i Hukemâ Sultân-ı Kasâyid Gûyend ki İbn-i Sînâ der-Vasf-ı Nâtıka Tertîb Kerdeest ve în Tercüme-i Şeyh Alîst ki Sâbıkâ Şeyh-i Türbe-i Sigetvar Bûdeest. Kuddise sırruhu'l-Azîz" başlığı ile Ali Dede'nin bu kasideye yazdığı manzum tercümesine yer verilmiştir. Manzume mukaddime makamında beş beyitlik bir giriş ile başlar. Sonrasında ise asıl metinde şerh edilen her bir Arapça beyit, sayfa kenarında nazmen tercüme edilmiştir. Bu itibarla kaside nazım biçimi ve aruzun fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün vezni ile kaleme alınan tercüme, "âr" sesinin tekrarlandığı mürdef kafiye ile yazılmıştır. Başlıktaki bilgileri destekler mahiyette metinde manzumenin yazarı olarak "Bir mu’ammâ-yı hakîkatdür şehâ irfân-ı nefs/ Anı hall eyler Harîmî bir hakîm-i râzdâr" beytinde görüldüğü üzere "Harîmî" mahlası yer almaktadır. Tercümenin başındaki beş beyitle birlikte toplamda 26 beyitten oluşan tercümeden sonra "Cevâb-ı Sûfî ez-berây-ı Suâl-i Hakîm ez-çi Sebeb-i Nâtıka Âmede Est" başlığı ile kaydedilip vezin ve kafiye bakımından tercüme metninin bir devamı gibi görünen ve Şeyda Öztürk'ün tespitine göre Alî Dede Bosnevî'nin tercümeden farklı ayrı bir manzumesi olarak değerlendirilmesi gereken bir manzume daha başlar. 

Kaside formunda ele alınan bu eser “el-Kasîdetü’l-Ayniyye” şeklinde meşhur olsa da kaynaklarda “el-Kasîdetü’r-Ruhiyye”, “el-Kasîdetü’n- Nefsiyye”, “el-Kasîdetü’r-ruhaniyye” şeklinde kullanımları da görülmektedir. Eserin el-Kasîdetü’l-Ayniyye şeklinde isimlendirilmesi kasidedeki her beyitin “ع” harfi ile bitişinden kaynaklanmaktadır. Bu kaside İbn Sînâ’nın nefs hakkında görüşlerinin bulunduğu temel kaynak olmadığı gibi gerek muhteva ve gerekse üslup açısından İbn Sînâ’nın diğer eserlerinden farklı bir tarzı olduğu muhakkaktır. Sembolik üslupla kaleme alınan bu eserin manzum tarzda yazılmış olması da ayrıca eserin felsefî ve edebî değerini göstermesi açısından önemlidir (Aydın 2015: 142). İbn-i Sînâ’nın yirmi beyitten müteşekkil bu manzumesi insani nefsin bedenle ittisâlini ve ondan ayrılmasını konu edinmektedir. Kasımoviç eserin Kahire Mısır Milli Kütüphanesi, Gazi Hüsrev Begova Kütüphanesi ve Nuruosmaniye Kütüphanesi’nde olmak üzere üç nüshasını haber vermektedir (Öztürk 2019: 481). Sadık Yazar tercümenin Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud 6415 numarada kayıtlı bir nüshasını daha tespit etmiştir (2011: 555).

Müellifin biyografisi için bk. "Ali Dede, Bosnevî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-dede-bosnevi