TERCÜME-İ CÂMİ’U’L-HİKÂYÂT (İBN ARABŞÂH)
hikâye külliyatı tercümesi
İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî (d. 25 Zilkâde 791/15 Kasım 1389 - ö. 15 Receb 854/24 Ağustos 1450)

ISBN: 978-9944-237-87-1

İranlı Şair Cemâleddîn Muhammed Avfî (ö. 1232)'nin Cevâmi’u’l-Hikâyât ve Levâmi’u’r-Rivâyât adlı hikâye külliyatının 15. yüzyıl âlim ve müelliflerinden İbn Arabşâh tarafından yapıldığı iddia edilen tercümesidir. Aslı Farsça olan Cevâmi’u’l-Hikâyât, Gürîler'den Nâsırüddîn Kabâce'nin emriyle yazılmaya başlanmış; ancak onun ölümü üzerine, Delhi sultanlarından Şemseddîn İltutmış'ın veziri Nizâmülmülk Muhammed bin Ebû Sa'd el-Cüneydî'ye ithaf edilmiştir. İrili ufaklı toplam 2113 hikâyeden oluşan eser, 25’erlik bâblık dört bölüme ayrılmıştır. Birinci bölümde peygamberlerden başlayarak, dört büyük halife, veliler, çeşitli idareci ve meslek erbabına dair hikâyeler; ikinci bölümde iyi huylu kişilere dair hikâyeler, üçüncü bölümde kötü huylu kişilere dair hikâyeler, dördüncü bölümde ise, kara ve denizlerdeki canlı ve cansızlarla bunların özelliklerinden söz edilmiştir (Yazıcı 1993: 7/439; Yazar 2011: 885-886).

İbn Arabşâh'ın çağdaşı ve kendisi ile yakın ilişkisi bulunan İbn Tagriberdî başta olmak üzere erken dönem kaynaklarında (Bu kaynaklar için bk. Gemi 2020) Şehâbuddîn Ahmed bin Muhammed bin Arabşâh'ın Türkçeye birkaç eseri tercüme ettiği ifade ediliyorsa da bu meşhur âlim ve müellifin Cevâmi’u’l-Hikâyât Tercümesi de dahil olmak üzere henüz bir Türkçe eseri tespit edilmiş değildir. Bahsi geçen Cevâmi’u’l-Hikâyât Tercümesi'nin de İbn Arabşâh'a ait olduğunun kesin olarak ortaya konduğu bir nüsha belirlenememiştir. Ahmet Gemi, İbn Arabşâh'ın bu tercümesinin iki nüshasını vermiştir (2020: 4/296). İlki Milli Kütüphane, Nevşehir Damad İbrahim Paşa İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, nu. 50 Damad 39'a kayıtlıdır. Ancak bu nüsha, tercümenin değil kaynak metnin yani Avfî'nin Farsça metnidir. Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, nu. 3274'te bulunduğu belirtilen ikinci nüshanın ise Celâlzâde Sâlih Çelebi'nin yaptığı tercümenin 1. ve 2. ciltlerini ihtiva ettiği belirlenmiştir (İkinci nüsha için bk. Bülbül 2017: 124).

Keşfü'z-Zünûn'da verilen bilgiye (Kâtib Çelebi 1943: I/540) göre Cevâmi’u’l-Hikâyât, İbn Arabşâh (ö.1450) ve şair Necâtî (ö.1509) tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir. Ancak ikisinin de nüshası günümüze ulaşmamıştır. Nüshaları günümüze ulaşanlar Celâlzâde Sâlih Celebi (ö. 1565)'nin tam tercümesi ile III. Murâd devrinde Ahmed adlı bir müellifin Cevâmi’u’l-Hikâyât'taki adalete dair bazı hikâyelerin tercümesi (bk. Sona 2016) ve İbrâhîm Nazîr (ö. 1774)'in (bk. Çakır 2019) eserden seçerek tercüme ettiği hikâyelerdir (Bu tercümeler için bk. Yazar 2011: 885-892).

Mütercimin biyografisi için bk. “İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ibn-arabsah-ahmed-bin-muhammed 

Kaynakça

Bülbül, Tuncay (2017). Cevâmi’ü’l-Hikâyât ve Levâmi’ü’r-Rivâyât Tercümesi (İnceleme-Metin). Kayseri.

Çakır, Müjgan (2019). Nazîr İbrâhîm, Câmi'u'l-Hikâyât Tercümesi İnceleme-Metin-Dizin. İstanbul: DBY Yay.

Gemi, Ahmet (2020). "Bir Edebiyatçı Olarak İbn Arabşâh". Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Teori ve Araştırmalar II. C. 4. (ed. S. Öztürk). Ankara: Gece Kitaplığı. 285-306.

Kâtib Çelebi (1943). Keşf el-Zunun. (hzl. Ş. Yaltkaya ve Kilisli R. Bilge). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Sona, İbrahim (2016). "Cevâmiu'l-Hikâyât ve Levâmiu'r-Rivâyât'ın Muhtasar Bir Çevirisi: Adlnâme". Turkish Studies, 11 (15): 391-410.

Yazıcı, Tahsin (1993). “Cevâmi’u’l-hikâyât”. İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 439-440.

Yuvalı, Abdülkadir (1999). “İbn Arabşâh, Şehâbeddîn”. İslâm Ansiklopedisi. C. 19. İstanbul: TDV Yay. 314-315.

Atıf Bilgileri

Yazar, Sadık. "TERCÜME-İ CÂMİ’U’L-HİKÂYÂT (İBN ARABŞÂH)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tercume-i-cami-u-l-hikayat-ibn-arabsah. [Erişim Tarihi: 18 Ekim 2024].

Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 UKÛDÜ’N-NASÎHA (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
2 MİR’ÂTÜ’L-EDEB (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî ismail Aksoyak
 Görüntüle
3 HİTÂBÜ’L-İHÂBİ’N-NÂKIB VE CEVÂBÜ’Ş-ŞİHÂBİ’S-SÂKIB (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
4 TERCÜME-İ TEFSÎR-İ EBU’L-LEYS (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Prof. Dr. Sadık Yazar
 Görüntüle
5 TERCÜMÂNÜ’L-MÜTERCEM Bİ-MÜNTEHİ’L-EREB FÎ LUGÂTİ’T-TÜRK VE’L-ACEM VE’L-ARAB (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
6 TA’BÎRÜ’L-KÂDİRÎ TERCÜMESİ (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
7 ACÂ’İBÜ’L-MAKDÛR FÎ NEVÂ'İBİ AHBÂRİ'T-TEMÛR (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Araş. Gör. Dr. Nagehan KÜÇÜKYILDIZ
 Görüntüle
8 FÂKİHETÜ’L-HULEFÂ VE MÜFÂKEHETÜ’Z-ZUREFÂ (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî ismail Aksoyak
 Görüntüle
9 IKDÜ’L-FERÎD FÎ İLMİ’T-TEVHÎD (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
10 GURRETÜ’S-SİYER FÎ DÜVELİ’T-TÜRKİ VE’T-TATAR (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
11 CİLVETÜ’L-EMDÂHİ’L-CEMÂLİYYE FÎ HULLETEYİ’L-ARÛZİ’L-ARABİYYE (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
12 MUKADDİME Fİ’N-NAHV (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
13 HİKÂYÂT FÎ ETRÂK (İBN ARABŞÂH) İbn Arabşâh, Ahmed bin Muhammed bin Abdullâh bin İbrâhîm bin Muhammed, Şehâbeddîn, Ebu’l-Abbâs, Acemî, Rûmî Dr. Büşra Sıdıka Kaya
 Görüntüle
14 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
 Görüntüle
15 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
 Görüntüle
16 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
 Görüntüle
17 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
 Görüntüle
18 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
 Görüntüle
19 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
 Görüntüle
20 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
 Görüntüle
21 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
 Görüntüle
22 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
 Görüntüle
23 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
 Görüntüle