Seyyid Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi tarafından yapılan tercüme. Yenikapı Mevlevîhânesi şeyhlerinden Ebûbekir Dede’nin oğlu Seyyid Abdülbâkî Nâsır Dede tarafından yazılan bu eser, ilk dönem Mevleviliğin önemli kaynakları arasında yer alan Şemseddîn Ahmed el-Eflâkî’nin (ö. 761/1360) Farsça olarak kaleme aldığı Menâkıbu’l-Ârifîn adlı eserinin Türkçeye tercümesidir.

Eflâkî Dede, şeyhi Ârif Çelebi’nin emri üzerine 718/1318'de eserini yazmaya başlamış ve bir yıl içinde ilk versiyonunu tamamlayıp bu birinci versiyona Menâkıbü’l-Ârifîn ve Merâtibü’l-Kâşifîn adını vermiştir. Bir taslak niteliğinde olan bu çalışmasını derlediği yeni malzeme ile genişleterek 754/1353'te tamamlamış ve bu defa kitaba Menâkıbü’l-Arifîn ismini vermiştir. Bu ikinci versiyon bir girişle birlikte on bölümden oluşmaktadır (Yazıcı 2004: 114).

Yarım sayfadan oluşan Türkçe bir hamdele ve salveleden sonra eserinin sebeb-i telifini uzunca anlatan Abdülbâkî Nâsır Dede, elinden geldiğince Farsça ve Arapça tahsil etmeye çalıştığı sırada bir gün amcası oğlu olup Yenikapı Mevlevihanesi’nde ser-tabbâh görevinde bulunan Dervîş Seyyid Ahmed Dede’nin tavsiyesi ve ısrarı neticesinde, aldığı Farsça eğitimin bir ürünü olarak 1208/1793-94 yılında Eflâkî Dede’nin Menâkıbu’l-Ârifîn adlı Farsça eserini Türkçeye tercüme etmeye başlar. Kaynak metinden 5-6 cüzü tercüme etmişken devrin padişahı olan III. Selîm’in musahibi Seyyid Ahmed Ağa, Nâsır Dede’nin tercümesinden haberdar olup bunu “Mesnevîhân Mahmûd Dede Sevâkıbu’l-Menâkıb’ı ecdadınızdan III. Murad adına tercüme ettiği gibi Seyyid Abdülbâkî de Menâkıbu’l-Ârifîn’i sizin adınıza tercüme ediyor.” diyerek padişaha haber verir. Mevlevilik’e özel bir ilgisi olan padişah da “Kendisine söyleyin, tercümeye sa’y-i belîğ eylesin” (3a) diyerek Abdülbâkî Nâsır Dede'yi daha da teşvik eder. Bunun neticesinde tercümeye daha fazla önem verir ve ciddi bir emek harcayıp tercümesine devam eder.

Eserinin sebeb-i telifini bu şekilde izah eden yazar, tercüme usulünden de bahseder. Bu anlamda, kendi zamanında kullanılan Türkçeyi kullanmaya ihtimam gösterdiğini belirtip kaynak metinden eksiltme ya da ona ekleme gibi tasarruflardan uzak durduğunu özellikle ifade eder. Tercümesine “Tercüme-i Menâkıbu’l-Ârifîn” ve “Tercüme-i Eflâkî” olmak üzere iki ayrı isim verdiğini ifade eden yazar eserini 7 Cemaziyelevvel 1212 / 28 Ekim 1797 tarihinde tamamladığını ifade etmektedir. Bu durumda yaklaşık 3-4 yıllık bir süreç sonunda tercüme tamamlanmıştır.

Yapılan araştırmalar neticesinde eserin Süleymaniye Kütüphanesi Nafiz Paşa 1126 numarada olmak üzere tek nüshasına erişilebilmiştir. 671 yapraktan oluşan bu nüshanın içerdiği tashihler dikkate alındığında mütercimin elinden çıkmış olması, dolayısıyla da sonundaki tarihin de tercümenin bitiş tarihi olması kuvvetle muhtemeldir. Nitekim eserin zahriyesinde yer alan kayda göre de nüsha bizzat mütercimi Dervîş Seyyid Abdülbâkî el-Mevlevî tarafından 1212/1797 yılında Yenikapı Mevlevihanesi’ne vakfedilmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "Nâsır, Seyyid Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nasir-seyyid-abdulbaki-nasir-dede