TERCEME-İ KELÂM-I ERBA‘ÎN-İ HAZRET-İ ‘ALİYYÜ’L-MURTAZÂ (FETHÎ/ALÎ)
Hz. Ali'ye ati kırk bir sözün mensur tercümesi
Fethî/Alî, Osmân Bey-zâde Fethî Mehmed Alî Efendi

ISBN: 978-9944-237-87-1


Osmân Bey-zâde Fethî Mehmed Alî Efendi'nin Hz. Alî'nin sözleri arasından seçilmiş kırk bir vecizenin nesirle Türkçeye tercümesinden ve yarısının kısaca şerhinden ibaret  olan eseri. Mehmed Ali Fethî (1219-1274/1804-1857), eserin başında anlattığına göre, Hz. Ali’nin emir ve hutbelerinde yer alan hikmetli sözlerden binini tespit etmiş; sonra bu vecizelerden kırk birini seçerek din kardeşlerine makbul bir hediyesi olmak üzere kısaca açıklamış ve çevirmiştir. Böylece meydana gelen kitapçık, 1276/1859 yılında, mütercimin vefatından iki sene sonra bastırılmış; Reşehât-ı Aynü’l-Hayât adlı tasavvufi, biyografik eser tercümesinin kenarında da yayımlanmıştır (Ali Safî 1291/1874: 518-525). Ali Fethî Efendi, Hz. Ali’yi “müminlerin reisi, eski zaman ve sonraki vakitlerde gelen evliyanın önde bulunanı, Hak yolunda giden dört halifenin sonuncusu, peygamberlerin iftihar vesilesi olan Hz. Muhammed’in amcası oğlu” manasındaki sıfatlarla överek tanıtmıştır. Mütercimin çevirdiği vecizelerin birkaçı (meselâ 8, 15, 31), bazı hadis kitaplarında Hz. Peygamber’in hadisi olarak rivayet edilen sözlerden, bir kısmı (3, 15, 20, 25, 28, 39) Hz. Ali’nin Câhız (ö. 255/869) tarafından seçilmiş Mie Kelime’sinde, bir kısmı Nesrü’l-Leâlî adıyla tanınmış derlemede (2, 7, 11, 14, 24, 26, 27, 30, 34, 35, 38, 41), yarısından fazlası ise Nehcü’l-Belâga’da mevcut sözlerdendir. Vecizelerin sıralanışında elifba sırası gözetilmemiş; önce bilgi, sonra bu ilmin gerektirdiği iyi fiiller ve güzel ahlâkla ilgili sözlere yer verilmiştir: Kitapçığın baş tarafında Hz. Ali’nin okumayı, düşünmeyi, bilgi almayı teşvik eden, ilmin ve âlimlerin değerini belirten bazı vecizeleri çevrilmiş; bunları müteakiben konuşma adabına dair öğütleri, sonunda ise kanaat, Allah’ın takdirine razı olmak, dostluk gibi hususlar hakkındaki birtakım özdeyişleri nakledilmiştir. Mütercim, vecizeleri çok kere kelimesi kelimesine değil, açıklamalı denebilecek biçimde çevirmiş; gerek duyduğunda onların yarısına yakın bir kısmını kısaca şerh (izah) etmiştir. Yazarın bazı sözlerin tercüme ve şerhinde sec’i, yani ibare sonlarının kafiye gibi birbirine uygunluğunu tercih ettiği, birkaç vecizenin izahı esnasında ayet ve hadisleri andığı da görülür. Örnek vermek gerekirse, mütercim, “Cehalet gibi fakirlik olmaz” manasına gelen “Lâ fakra ke’l-cehli” sözünü, “Cehl ü nâ-dânî gibi mezellet ü meskenet ve fakr ü zillet yokdur.” şeklinde, “Âlim, kendi değerini bilen kişidir.” demek olan “el-Âlimü men arefa kadrehu” cümlesini ise “Âlim-i kâmil, ancak kendü kadrini bilen ârif-i vâsıldır.” biçiminde tercüme etmiştir. Ali Fethî Efendi, “Lâ tuhaddisü külle mâ semi‘tehü” (Her işittiğin sözü söyleme!) cümlesini çevirdikten sonra açıklamayı da lüzumlu görmüştür: “Her işitdiğin şeyi havâdis edip söyleme. Ya‘nî her kulağına giren ağzından çıkmasın. Zîrâ kulak iki olduğu cihetle mesmûâtı dâ’imâ iki sınıf olur ki, biri sahîh ve savâb ise, diğeri lâbüdd kizb ü hatâdır. Lisân ise birdir. Be-heme-hâl mazhar-ı savâb olması lâzımdır. Her mesmûâtı söylemek, sahîhe kizb ve savâba hatâ mezc eylemekdir. Anun-çün ‘Her işitdiğini tekellüm eylemek, yalancılıkda kişiye kâfîdir’ diye hadîs-i şerîfde vârid olmuşdur.” M. Ali Fethî’nin bu kitapçığı günümüz Türkçesine ve Latin harflerine aktarılarak yayınlanmıştır. (Ceyhan 2011: 11-42).

Mehmed Ali Fethî’nin biyografisi için bk. "Fethî/Alî, Osmân Bey-zâde Fethî Mehmed Alî Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fethi-ali-osman-beyzade-fethi-mehmed 

Eserden Örnekler


Şifâ’ü’l-cenân kırâ’atü’l-Kur’ân.

“Dâ’-ı dilin devâsı, tilâvet-i Kur’ân-ı azîmü’ş-şândır.

Lâ şerefe a‘lâ mine’l-İslâmi.

Dü âlemde dîn-i İslâm’dan a‘lâ kadr ü şeref yokdur.

Ve bi’l-îmâni ya‘muru’l-‘ilm.

Bünyân-ı metânet-unvân-ı ilm ü irfân, ancak nûr-ı îmân ve tasdîk u iz‘ân ile ma‘mûr u âbâdân olur.

Lâ şerefe ke’l-ilmi.

İlm-i şerîf gibi izz ü şeref yokdur.

Lâ fakra ke’l-cehli.

Cehl ü nâ-dânî gibi mezellet ü meskenet ve fakr ü zillet yokdur.

Lâ dîne li-men lâ mürüvvete lehu.

Merd-i bî-mürüvvetde kemâl-i diyânet olmaz. (Mehmed Ali Fethî 1276/ 1859: 3).

Ganîmetü’l-mü’mini vicdânü’l-hikmeti.

Hikmeti bulmak, mü’mine ganîmetdir. Ya‘ni mâ-sadak-ı “Ve men yü’ti’l-hikmete fekad ûtiye hayran kesîrâ" bulunmak, servet ü sâmân-ı ehl-i îmândır ki vüs‘at-i mesâlik-i insâniyyeye vesîle-i vesî‘a ancak hikmet-i vicdâniyyedir demek olur.” (Mehmed Ali Fethî 1276/ 1859: 5).

en-Nâsü a‘dâ’ü mâ cehelû.

“Nâs-ı nâ-dân, nâ-ma‘lûmları olan ulûm ve maârife düşmenlerdir.

Lâ tekul mâ lâ ta‘lem ve in kalle mâ ta‘lemü.

Bilmediğin şey’i kāle alma, her ne kadar bildiğin şey kalîl ise de... Ya‘nî izhâr-ı ma‘lûmât yolunda ibrâz-ı mechûlât eyleme ki, ekâzibden olmayasın. Zîrâ kizb ü dürûg, cehilden eşna‘dır demek olur.” (Mehmed Ali Fethî 1276/ 1859: 6).

Lâ tenzur ilâ men kâle vanzu ilâ mâ kâle.

“Sözü söyleyen zâta bakma; kendi sıfâtı olan söze bak.”

Lâ şerefe ma‘a sû’i’l-edebi.

“Sû’-i edeb ile izz ü şeref ictimâ etmez.” (Mehmed Ali Fethî 1276/ 1859: 7).

Kaynakça


Ali Safî (1291/ 1874). Reşehât-ı Aynü’l-Hayât.

Azamat, Nihat (1984). “Yaşar Nuri Öztürk: Kuşadalı İbrahim Halveti. Hayatı, Düşünceleri, Mektupları, İstanbul 1982, XV+ 301 sahife”. Osmanlı Araştırmaları (IV): 323-335.

Birinci, Ali (1999). “Mehmed Ali Fethi (Rusçuklu)”. Yapıtları ve Yaşamlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul. 104-105.

Bursalı Mehmed Tâhir (1324/1908). Aydın Vilâyetine Mensup Meşâyıh, Ulemâ, Müverrihîn ve Etibbânın Terâcim-i Ahvâli. İzmir: Keşişyan Matbaası.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333/1915). Osmanlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Ceyhan, Âdem (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü Kitap.

Ceyhan, Âdem (2011). “Mehmed Ali Fethînin Hz. Ali’den Kırk Söz Tercümesi: Terceme-i Kelâm-ı Erba‘în-i Hazret-i ‘Aliyyü’l-Murtazâ”. Sûfî Araştırmaları 2 (3): 11-42.

Ceyhan, Âdem vd. (2015). “Mehmed Ali Fethî’nin Terceme-i Nesâyih-ı Eflâtûn-ı İlâhî İsimli Eseri”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (1): 445-467.

Demir, Remzi (2018). “Tercüme-i Nasâyih-i Eflâtûn-ı İlâhî Üzerine Notlar”, Dört Öge, 7 (13): 1-9.

İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C. 1. İstanbul: Dergâh Yay.

Şıra, Hüseyin (2008). Rusçuklu Ali Fethi Efendi, Hayatı, Eserleri ve Hilyesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Ceyhan, Adem. "TERCEME-İ KELÂM-I ERBA‘ÎN-İ HAZRET-İ ‘ALİYYÜ’L-MURTAZÂ (FETHÎ/ALÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/terceme-i-kelam-i-erba-in-i-hazret-i-aliyyu-l-murtaza-fethi-ali. [Erişim Tarihi: 03 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TERCEME-İ NESÂYIH-I EFLÂTÛN-I İLÂHÎ (FETHÎ/ALÎ) Fethî/Alî, Osmân Bey-Zâde Fethî Mehmed Alî Efendi Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
2 MÎLÂD-I MUHAMMEDİYYE-İ HÂKĀNİYYE VE HİLYE-İ FETHİYYE-İ SULTÂNİYYE Fethî/Alî, Osmân Bey-Zâde Fethî Mehmed Alî Efendi Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
3 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
4 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
5 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
6 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
7 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
8 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
9 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
10 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
11 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
12 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle