Abdülkerim el-Cîlî’nin (ö. 832/1428) vahdet-i vücûd doktrinini temel alarak ulûhiyet, rubûbiyet, zat, fiiller, sıfatlar, isimler, ta’ayyunât, tecelliyyât, tezâhür, kitâb, arş, kürs, levh, nefs gibi varlık (ontoloji) ve bunlarla bağlantılı konulara müstakil başlıklar altında değindiği; Allah, alem/alemler, insan hakîkatini ve aralarındaki ilişkiyi izah etmek amacıyla kaleme aldığı altmış üç bölümden oluşan (Ayrıca bkz. Öngören 2000: 332) el-İnsânü’l-Kâmîl fî Ma’rifeti’l-Evâhir ve’l-Evâil’e (Eser için bkz. el-Cîlî 1427/2005) Ali Urfî tarafından yapılan tercüme türü eser.

Cîlî ve düşüncelerinin tesirinin takip edilebileceği en önemli göstergelerden biri el-İnsânü’l-Kâmîl’e şerh ve tercümelerdir (Kartal 2003:38-39; el-Cîlî 2000: 9-12). Bu bağlamda esere; La’lîzâde Abdülbaki, Muhammed Said Efendi, Seyyid Hüseyin Fevzi Paşa ve Abdülaziz Mecdî Tolun gibi isimlerin yanı sıra tasavvufî görüşler itibarıyla Cîlî’den de etkilendiği düşünülen Ali Urfî bir tercüme kaleme almıştır. O, bu eseri kendisinin de ifadesiyle muhtasar şekilde tercüme etmiş, kaynak metindeki mukaddimeye ya da manzumelere yer vermemiştir. Tercümeyi serbest bir metotla muhtasar (mealen/manen) yapması; muhatabın ilmî seviyesini, sâliklerin ihtiyacını gözettiğiyle irtibatlandırılabilir. Diğer teliflerinde ve tercümelerindeki gibi bu eserinde de irşatlarıyla sorumluluk taşıdığı Arapça bilmeyen, tevhîd ve tahkîk nitelikli derin tasavvufî konulara vâkıf olmayan sâlikleri eğitmeyi, onların istifadesini amaçlamıştır.

Rağbet gördüğünden olsa gerek tercümenin; İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları 1119, 719, 830/1, 328 ve İBB Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları, 605 numaralarına kayıtlı beş nüshası tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra ilgili bazı nüshaların fotokopi basımlarının olması (örnek için bkz. İSAM Kütüphanesi, Külliyyât-ı Melâmiyye, 82588/18, 261-339) ve -Urfî’nin bazı eserlerinde görüldüğü üzere- melâmîlik mensubu kişilerin özel kütüphanelerinde de tercüme nüshalarının bulunması ihtimal dâhilindedir.

Şairin biyografisi için bk. “Ali Urfî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-urfi-efendi.