TERCEME-İ IKDÜ'L-CÜMÂN (RÂZÎ)
Bedreddin el-Aynî’nin Ikdü’l-Cümân adlı eserinin bir kısmının çevirisi
Râzî, Yazıcı Abdullah Efendi-zâde Abdüllatif Râzî Efendi (d. ?/? - ö. 1146/1733-34)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Bedreddin el-Aynî’nin (ö. 855/1451) 850/1446 yılına kadar gelen umumi tarihi olan Ikdü’l-Cümân fî Târîhi Ehli’z-Zamân ya da Târîhu’l-Bedrî olarak da bilinen hacimli Arapça eserinin tercümesi amacıyla Nevşehirli Damad İbrahim Paşa'nın kurduğu bir tercüme heyeti dâhilinde Abdüllatif Râzî Efendi'nin (d. ?/? - ö. 1146/1733-34) söz konusu eserden bir parçayı Türkçeye tercüme ettiği eser. 

Hususen tarih ve muhâdarât sahasındaki eserlere özel bir ilgisi bulunan Nevşehirli İbrahim Paşa, sadrazamlığı döneminde Müneccimbaşı Derviş Ahmed Dede b. Lütfullah'ın (ö. 1702) Câmi‘u'd-Düvel veya diğer adıyla Sahâifü'l-Ahbâr fî Vekâyi‘i'l-A‘sâr'ı ve Hândmîr'in Habîbü's-Siyer'i ve Ikdü’l-Cümân gibi bazı hacimli eserlerin Türkçeye tercüme edilmesine öncülük etmiştir. Hayli hacimli olmaları dolayısıyla bu eserlerin daha kısa sürede tercüme edilmelerini sağlamak için "erbâb-ı dâniş ü irfân" ya da "ashâb-ı istihkâk" diye nitelenen dönemin müderris ve kadılarına bu eserler bölüştürülmüştür (Bu eserin tercümesi için bk. Aydüz 1997: 147-159; Kayaoğlu 1998: 29-41). 

Daha çok Aynî Tarihi olarak bilinen ve her bir cildi yaklaşık 800 sahifelik 24 ciltten oluşan İkdü'l-Cümân da (bk. Tomar 2000: 22/25-26) Çelebizâde Âsım'a göre ulemâ ve şuarâ sınıfından 30 kişiye ancak bahsi geçen eserin bir cüzünün tercümesinin sonundaki istinsah kaydına göre 45 kişiye bölüştürülmüştür. Nüshaları genel olarak dağınık bir şekilde yer alan bu hacimli tercümede hangi zatın hangi kısmı tercüme ettiği genel olarak kaydedilmişse de bazı tercümelerin ferağ kayıtları ya da derkenar notlarında bu yönde bilgiler bulunmaktadır (Aydüz 1997: 153).

Ulemaya taksim edilerek gerçekleştirilen bu tercüme Hanîfzâde'nin ifadesine göre sekiz cilt içerisinde toplanmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde ikinci cildi hariç diğer ciltlerin bir arada (Bağdat Köşkü 274-280) toplandığı görülmektedir (Aydüz 1997: 158). Abdüllatîf Râzî'nin bu tercüme projesinde hangi kısmı tercüme ettiği kesin olarak bilinmiyorsa da bir araya getirilen bu sekiz ciltlik tercümenin başına yazılan mukaddimeyi Râzî'nin yazdığı tespit edilmiştir (Aydüz 1997: 155). Bu mukaddimeye göre farklı kişiler tarafından cüzler halinde yapılan tercümeyi bir araya getirme görevi kendisine tevdi edildiği anlaşılan Râzî, yazdığı mukaddimede kaynak metin hakkında bilgi verdikten sonra tercüme sürecine dair de bilgi verir. Tercüme için beş sene çalışıldığını ifade eden Râzî tercümeyi I. Mahmud'a ithaf ederken İbrahim Paşa'dan da bahsetmez. Bu durumda Râzî'nin tercümeyi derleyip toplama çalışması 1143/1730 yılından sonra bitmiş olmalıdır (Aydüz 1997: 155). 

Genel olarak Ikdü'l-Cümân hususi olarak Râzî Efendi'nin tercümesine dair müstakil bir çalışma yapılmadığı görülmektedir. Ancak Salim Aydüz,  “Lale Devrinde Yapılan İlmî Faaliyetler” başlıklı çalışmasında diğer tercüme projeleri gibi Ikdü'l-Cümân tercümesi hakkında da önemli bilgiler vermektedir (1997). Büyük oranda Aydüz'ün çalışmasının kaynak alındığı Türkiye'de Tercüme Müesseseleri adlı kitapta da Ikdü'l-Cümân tercümesine dair bilgiler bulunmaktadır (1998).

Müellifin/mütercimin biyografisi için bk. "Râzî, Yazıcı Abdullah Efendi-zâde Abdüllatif Râzî Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü". http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/razi-yazici-abdullah-efendizade

Eserden Örnekler



Kaynakça


Aydüz, Salim (1997). “Lale Devrinde Yapılan İlmî Faaliyetler”. Divan: İlmî Araştırmalar, 3: 143-70.

Kayaoğlu, Taceddin (1998). Türkiye'de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi.

Atıf Bilgileri


Yazar, Sadık. "TERCEME-İ IKDÜ'L-CÜMÂN (RÂZÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/terceme-i-ikdu-l-cuman-razi. [Erişim Tarihi: 25 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (RÂZÎ) Râzî, Yazıcı Abdullah Efendi-zâde Abdüllatif Râzî Efendi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
2 EL-FÜLKÜ'L-MEŞHÛN Bİ'L-LÜ'LÜ’İ'L-MEKNÛN Râzî, Yazıcı Abdullah Efendi-zâde Abdüllatif Râzî Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 CÂMİ'U'L-HİKÂYÂT (RÂZÎ) Râzî, Yazıcı Abdullah Efendi-zâde Abdüllatif Râzî Efendi Prof. Dr. Cafer MUM
Görüntüle
4 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
5 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
6 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
7 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
9 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
10 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
11 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
12 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
13 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle