İsmâîl-i Gelenbevî (ö.1791)’nin âdâbü’l-bahs ve’l-münazara ilmine dair Arapça olarak kaleme aldığı Risâletü’l-Âdâb (Risâle fî İlmi’l-Âdâb) adlı eserinin Abdünnâfi‘ İffet Efendi tarafından yapılan tercüme ve şerhi. Abdünnâfi‘ İffet Efendi dibacede Musul valiliği görevinden ayrıldığı sırada, 1299/1881-82 yılında eseri tercümeye başladığını haber vermektedir. 1302/1884-85 yılında İstanbul’da, Matbaa-i Osmaniyye’de basılan eser, münazara ilmine dair önemli meseleleri ve konuları yeterli örneklerle açıklayan mufassal bir metindir. Ayrıca tertip tarzı ve muhtevası açısından metin, münazara geleneğinin o döneme kadar ulaştığı gelişim ve kemal seviyesini göstermesi bakımından da önemlidir (Kömbe 2006:148-149).

Terceme-i Âdâb-ı Gelenbevî, Abdünnâfî‘ İffet Efendi ve İsmâîl-i Gelenbevî’nin dibacelerinden sonra bir mukaddime, dört bölüm ve bir hâtimeden oluşmaktadır. Dibacelerde, yazılan eserin, ilgili olduğu ilim dalına uygun bir dua ile başlaması gelenek olduğu için münazara ilmine uygun bir dua yer almaktadır. Mukaddimede; bahs, münazara, müdafaa ve cedel kavramlarına dair açıklamalarla, âdâbü’l-bahs ve’l-münazara ilminin tanımı, mevzuu ve gayesi ele alınmaktadır. Birinci bölümde delil, mukaddeme (öncül), takrîb, nâkil, müdde‘î, ta‘lîl, istidlâl gibi münazara ilmine dair ıstılahlar tanımlanmakta, bunlara dair meseleler örnekler ve delillerle açıklanmaktadır. İkinci bölüm münazaranın tertibine ayrılmış olup sâ’ilin (itiraz edenin) delil getirmeden iddiada bulunan bir müdde‘î ile delil getirerek iddiada bulunan müdde‘î karşısındaki görevlerinden ve sâ'ilin men‘, nakz ve mu‘ârazası karşısında mu‘allilin (cevap verenin) görevlerinden oluşmaktadır. Üçüncü bölümde ise münazara yapanların karşılıklı görevleri ve münazara düzeni örnekler üzerinden uygulamalı olarak anlatılmaktadır. Dördüncü bölüm, tarif ve taksimlerde münazara konularına ayrılmış, tarifin tanımı ve çeşitleriyle taksimin tanımı ve kısımları üzerinde durulmuştur. Bu bölüm, münazara adabıyla ilgili ahlaki ilkelerle son bulmaktadır. Hâtime bölümünde ise mantık ilminin tasavvurât ve tasdîkât kısımlarının muhtevaları ele alınmıştır (Kömbe 2006:155-156).

Eserin sonunda biri Türkçe beşi Arapça olmak üzere toplam altı takriz yer almaktadır (Abdünnâfi‘ İffet Efendi 1302: 150-155).

Müellifin biyografisi için bk. “Nâfi, Abdünnâfi' İffet Efendi‘”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nafi-abdunnafi-iffet-efendi