TEFSÎR-İ SÛRE-İ FÂTİHA (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ)
dinî-ahlâkî eser
Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî (d. 971/1563- ö. 1049/1639)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Fâtiha Sûresi'nin tasavvufî tefsîridir. Abdülmecîd Sivâsî, Sultan III. Mehmed (ö. 1012/1603)’e medhiye ve duâ ile başladığı bu eserin te’lif sebebini şöyle açıklamaktadır: “Bir gün ihvân-ı dînden birisi sûre-i Fâtiha’nın tefsîrini mülhasan beyân ve “Enamte aleyhim” den murâd kimdir? Yâni mün’amün aleyh olup, gadabu'llâhdan ve gümrâhlıktan kurtulan kimlerdir? ayan eylen’ diye tazarru’ etmegin ‘isteyeni geri çevirmek mürüvvet değildir.’ mazmûnunca kaderu’l-kudre derc-i vücûdumuzda bulduğumuzu silk-i zuhûra nazmettik.” ( Mihrişah Sultan 300/2, vr. 3b-4a) Bu ifadelerden de anlaşılacağı üzere Sivâsî, eseri Fâtiha Sûresi 6. âyetinde belirtilen “nimet verilen kimseler”in vasıflarını açıklamak amacıyla hazırlamıştır. Dolayısıyla eserin daha çok bu âyetin tasavvufî açıdan tefsirine yönelik olduğunu söyleyebiliriz.

Sivâsi "Mukaddime"den sonra “Besmele”nin “Fâtihâ”dan bir cüz olup olmadığına dair kurra ve fukahânın görüşlerine yer vermiş, Allah lafzıyla ilgili açıklamalarda bulunduktan sonra da Fâtiha Sûresi'ndeki âyetlerin tercümeleri vermiş ve kısaca tefsir etmiştir. Ayetleri tefsir ederken kelimelerin lügat ve ıstılah manalarını vermiş, terkip ve cümlelerin irabî tahlillerini de yapmıştır. Ayetlerin tercüme ve şerhinden sonra Fâtiha Sûresi’nin Kur’ân’ın bütün sırlarını câmi’ olduğunu ve kulların bu sırları bilmekle Hakk’a yakın olacaklarını, kazandıkları bu nûrun ilhâmıyla hakkı bâtıldan ayırt edebileceklerini ve duâlarının da makbûl olacağını ifade etmiştir. Daha sonra ni’meti hak etmenin ve Allah’ın gazabından kurtulmanın, şerîate tâbi olup kâmil bir şeyhin terbiyesinde Allah’a sülûkla mümkün olacağını belirtmiş, bu kimselerin hâlleri ve sülûkun keyfiyyetini âyet ve hadîslere istinâden değerlendirmiştir.

Eser şu fasıllardan oluşmaktadır: Sûfîler, (vr.8b); Melâmîyye (vr.13b); Zühhâd (vr.17a); Mutasavvıfa-i mubtıla (vr.18b); Nübüvvet ve Velâyet (vr.23b); Şu ‘ab-ı imân (vr.26a); Îmân-ı müncî (vr.38b); Kemâl-i îmân (vr.41a); Tabakât-ı ricâl (vr.43b).

Sivâsî bu konuları işlerken tefsîr, hadîs, kelam, fıkıh ve tasavvufla ilgili kaynaklardan yararlanmış, özellikle Şeyh-i Ekber olarak zikrettiği İbnü’l-Arabî’den sıkça nakiller yapmıştır. Yine Mevlânâ (ö. 672/1273), Abdurrahman-ı Câmî (ö. 898/1492), İbnü’l-Fârız (ö. 632/1235), Hâfız-ı Şîrâzî (ö. 769/1389/90), Yûnus Emre (ö. 720/1320 [?]) ve kendine ait şiirler ile açıklamalarını pekiştirmeye çalışmıştır.

Eserin Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan 300/2; Şehid Ali Paşa 1367/1, Hüsrev Paşa 121/2, Reşid Ali Paşa 394/1, H. Şemsi Güneren 34/6 numaralı beş nüshası tespit edilmiştir. Eserle ilgili olarak Mustafa Kılıç yüksek lisans tezi yapmıştır (2005).

Yazarın biyografisi için bk. “Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-abdulmecid-sivasi

Eserden Örnekler


“Besmele” “Fâtiha”dan cüzdür. Mekke ve Kûfe kurrası ve fukahâsı ve ibn Mübârek ve Şâfi’î “Fâtiha’dandır” dediler. Ammâ Medine ve Basra ve Şâm kurrası ve fukahası ve Mâlik ve Evzâ‘î “değildir” dediler. İmâm-ı A'zam hazretleri nefyen ve isbâten bir söz söylemedi ya'nî sûredendir ya değildir demedi. 

***

“Allâh”, ism-i Zâttır, müstecmi‘-i cemi‘-i sıfâtdır. Onun için inde’t-takîk “ism-i a‘zam”dır. Zîrâ sâyir sıfât ve ef‘âl ve esmâsının merâtib ve me‘ânisi ve nûr-ı fevâyidini cem‘ etmişdir. Ser çeşme-i esmâdır ve bir bahrdır ki cümle enhâr ve ‘uyûn-ı esmâ ve me‘ânî ve ahkâm ve mebânî ondan münşe‘ibdir.  “Elhamdü lillâh”. “Hamd” lügatde senâya derler. Istılahda cemîl-i ihtiyârî üzerine senâ etmekdir. Hamdin mevridi hassdır ki dile mahsûsdur. Müte‘allıkı ‘ademdir ki kable’n-ni‘mede, ba‘den’n-ni‘mede olur. Ammâ şükrin mevrid-i âmmı, el ve dil ve kalb ve sâyir a‘zayla olur. Pes cümle ibâdet şükürdür. Müte‘allakı hassdır ki ancak ba‘de’n-ni‘me olur. 

***

Sûre-i Fâtiha, cümle esrâr-ı Kur’âniyyeyi câmi‘dir. Zîra kul ki kendini yokdan var eden Tanrısını bile. Ona lazımdır ki kendini halk ve terbiye eden Mevlâsına şükrede ve zâtı ve sıfât ve rubûbiyyetini bilmekle ona kurbet kazanıp katında makbûlu’d-da‘ve ola. Ta dâreynde izzete lâyık ve nikbetten halâs olup sadrı nûr-i ilhâm ve firâsete âyine olup ve keşfile hakkı bâtıldan, nûru nârdan, gülü hardan fark ede. 

***

Bil ki sülûk erenleri envâ‘dır. Bir bölüğü sûfîlerdir ki asılları ashâb-ı suffe mesleğidir. Şerâyit-i sülûkları çokdur. Lâkin cümle şerâyitin azı ve özü nefs-i emmâreye muhâlefet etdiler ve nefse kuvvet olup “mûtû kable en temûtu” devletinden mahrûm eden kesret-i ekl ve kesret-i şürbü terk edip âlet-i dalâlet olan dünyâyı mehmâ emken elden salıp kanâ‘at kılıcı ile hırs ve tam’ başını kesip ve tûl-i emel boynın urup ve halk ile kavgayı kesip reca‘nâ ile’l-cihâdil ekber” hadîsi üzere cenk ve cidâli ve kıtâli ve hirâbi sâlik kendi içerisine düşürüp cânıyla Cânan arasına hâil olan nefsi ve ta‘ayyünü aradan tarh edip ve kuyûd-ı kevniyyeyi enfüsî eğer âfâkî eğer i‘tibârî ne kadar varsa mücâhede ile nûr-ı Mutlak’da mahv edip ve “kul câel’l-hakku ve zehaka’l-bâtıl” üzere düviyyeti zülfikār-ı lâ ile hüviyyetde muzmahil etmekdir. (Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan 300/2, vr. 4a, 5b, 7b-8a, 8b)

Kaynakça


Bağdatlı İsmâil Paşa (1945-1947). Hediyyetü'l-Ârifîn Esmâü'l-Müellifin ve Âsâru’l-Musannifîn (Keşfu’z-Zunûn Zeyli). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Bursalı Mehmed Tâhir (ts.). Osmanlı Müellifleri. (hzl. A. F. Yavuz-İ. Özen). İstanbul: Meral Yayınevi.

Gündoğdu, Cengiz (2000). Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: KB Yay.

Kılıç, Mustafa (2005). Ebu’l-Hayr Abdulmecid b. Muharrem es-Sivâsî (971-1049/1563-1639)’nin “Fatiha Tefsiri”nin Tahkiki. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.


Atıf Bilgileri


Gündoğdu, Cengiz. "TEFSÎR-İ SÛRE-İ FÂTİHA (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tefsir-i-sure-i-fatiha-seyhi-abdulmecid-sivasi. [Erişim Tarihi: 19 Eylül 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ŞERH-İ HİLYE-İ RESÛL (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Prof. Dr. Mehtap Erdoğan Taş
Görüntüle
2 NASÎHAT-NÂME (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
3 MEYÂDÎNÜ'L-FÜRSÂN/LÜGAT-I MESNEVÎ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
4 UDDETÜ'L-MÜSTA'İDDîN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
5 KASÎDE FÎ MEDHİ'N-NEBÎ ALEYHİ'S-SELÂM (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
6 BİDÂ’ATÜ’L-VÂ'İZÎN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
7 LETÂ'İFÜ'L-EZHÂR VE LEZÂ'İZÜ'L-ESMÂR (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
8 MİSKÂLU'L-KULÛB (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
9 DÜRER-İ AKÂ'İD VE GURER-İ KÜLLÎ SÂ'İKÎN VE KÂ'İD (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
10 Mİ'YÂRU'T-TARÎK (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
11 KAZA VE KADER RİSÂLESİ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
12 FİRAVUN'UN ÎMÂNINA DÂ'İR RİSÂLE (ŞEYHÎ, ABDÜLMECİD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
13 DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT/DÎVÂNÇE (ŞEYHÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Dr. Öğr. Üyesi Murat VANLI
Görüntüle
14 ŞERH-İ MESNEVÎ-Yİ ŞERÎF (ŞEYHÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
15 ŞERH-İ CEZÎRE-İ MESNEVÎ (ŞEYHÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî Doç. Dr. Ali Çoban
Görüntüle
16 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
17 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
18 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
19 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
20 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
21 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
22 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
23 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
24 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
25 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle