- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî - Madde Yazarı: Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:05/10/2021
TEFSÎR-İ SÛRE-İ FÂTİHA (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ)
dinî-ahlâkî eserŞeyhî, Abdülmecîd Sivâsî (d. 971/1563- ö. 1049/1639)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Fâtiha Sûresi'nin tasavvufî tefsîridir. Abdülmecîd Sivâsî, Sultan III. Mehmed (ö. 1012/1603)’e medhiye ve duâ ile başladığı bu eserin te’lif sebebini şöyle açıklamaktadır: “Bir gün ihvân-ı dînden birisi sûre-i Fâtiha’nın tefsîrini mülhasan beyân ve “Enamte aleyhim” den murâd kimdir? Yâni mün’amün aleyh olup, gadabu'llâhdan ve gümrâhlıktan kurtulan kimlerdir? ayan eylen’ diye tazarru’ etmegin ‘isteyeni geri çevirmek mürüvvet değildir.’ mazmûnunca kaderu’l-kudre derc-i vücûdumuzda bulduğumuzu silk-i zuhûra nazmettik.” ( Mihrişah Sultan 300/2, vr. 3b-4a) Bu ifadelerden de anlaşılacağı üzere Sivâsî, eseri Fâtiha Sûresi 6. âyetinde belirtilen “nimet verilen kimseler”in vasıflarını açıklamak amacıyla hazırlamıştır. Dolayısıyla eserin daha çok bu âyetin tasavvufî açıdan tefsirine yönelik olduğunu söyleyebiliriz.
Sivâsi "Mukaddime"den sonra “Besmele”nin “Fâtihâ”dan bir cüz olup olmadığına dair kurra ve fukahânın görüşlerine yer vermiş, Allah lafzıyla ilgili açıklamalarda bulunduktan sonra da Fâtiha Sûresi'ndeki âyetlerin tercümeleri vermiş ve kısaca tefsir etmiştir. Ayetleri tefsir ederken kelimelerin lügat ve ıstılah manalarını vermiş, terkip ve cümlelerin irabî tahlillerini de yapmıştır. Ayetlerin tercüme ve şerhinden sonra Fâtiha Sûresi’nin Kur’ân’ın bütün sırlarını câmi’ olduğunu ve kulların bu sırları bilmekle Hakk’a yakın olacaklarını, kazandıkları bu nûrun ilhâmıyla hakkı bâtıldan ayırt edebileceklerini ve duâlarının da makbûl olacağını ifade etmiştir. Daha sonra ni’meti hak etmenin ve Allah’ın gazabından kurtulmanın, şerîate tâbi olup kâmil bir şeyhin terbiyesinde Allah’a sülûkla mümkün olacağını belirtmiş, bu kimselerin hâlleri ve sülûkun keyfiyyetini âyet ve hadîslere istinâden değerlendirmiştir.
Eser şu fasıllardan oluşmaktadır: Sûfîler, (vr.8b); Melâmîyye (vr.13b); Zühhâd (vr.17a); Mutasavvıfa-i mubtıla (vr.18b); Nübüvvet ve Velâyet (vr.23b); Şu ‘ab-ı imân (vr.26a); Îmân-ı müncî (vr.38b); Kemâl-i îmân (vr.41a); Tabakât-ı ricâl (vr.43b).
Sivâsî bu konuları işlerken tefsîr, hadîs, kelam, fıkıh ve tasavvufla ilgili kaynaklardan yararlanmış, özellikle Şeyh-i Ekber olarak zikrettiği İbnü’l-Arabî’den sıkça nakiller yapmıştır. Yine Mevlânâ (ö. 672/1273), Abdurrahman-ı Câmî (ö. 898/1492), İbnü’l-Fârız (ö. 632/1235), Hâfız-ı Şîrâzî (ö. 769/1389/90), Yûnus Emre (ö. 720/1320 [?]) ve kendine ait şiirler ile açıklamalarını pekiştirmeye çalışmıştır.
Eserin Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan 300/2; Şehid Ali Paşa 1367/1, Hüsrev Paşa 121/2, Reşid Ali Paşa 394/1, H. Şemsi Güneren 34/6 numaralı beş nüshası tespit edilmiştir. Eserle ilgili olarak Mustafa Kılıç yüksek lisans tezi yapmıştır (2005).
Yazarın biyografisi için bk. “Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-abdulmecid-sivasi
Eserden Örnekler
“Besmele” “Fâtiha”dan cüzdür. Mekke ve Kûfe kurrası ve fukahâsı ve ibn Mübârek ve Şâfi’î “Fâtiha’dandır” dediler. Ammâ Medine ve Basra ve Şâm kurrası ve fukahası ve Mâlik ve Evzâ‘î “değildir” dediler. İmâm-ı A'zam hazretleri nefyen ve isbâten bir söz söylemedi ya'nî sûredendir ya değildir demedi.
***
“Allâh”, ism-i Zâttır, müstecmi‘-i cemi‘-i sıfâtdır. Onun için inde’t-takîk “ism-i a‘zam”dır. Zîrâ sâyir sıfât ve ef‘âl ve esmâsının merâtib ve me‘ânisi ve nûr-ı fevâyidini cem‘ etmişdir. Ser çeşme-i esmâdır ve bir bahrdır ki cümle enhâr ve ‘uyûn-ı esmâ ve me‘ânî ve ahkâm ve mebânî ondan münşe‘ibdir. “Elhamdü lillâh”. “Hamd” lügatde senâya derler. Istılahda cemîl-i ihtiyârî üzerine senâ etmekdir. Hamdin mevridi hassdır ki dile mahsûsdur. Müte‘allıkı ‘ademdir ki kable’n-ni‘mede, ba‘den’n-ni‘mede olur. Ammâ şükrin mevrid-i âmmı, el ve dil ve kalb ve sâyir a‘zayla olur. Pes cümle ibâdet şükürdür. Müte‘allakı hassdır ki ancak ba‘de’n-ni‘me olur.
***
Sûre-i Fâtiha, cümle esrâr-ı Kur’âniyyeyi câmi‘dir. Zîra kul ki kendini yokdan var eden Tanrısını bile. Ona lazımdır ki kendini halk ve terbiye eden Mevlâsına şükrede ve zâtı ve sıfât ve rubûbiyyetini bilmekle ona kurbet kazanıp katında makbûlu’d-da‘ve ola. Ta dâreynde izzete lâyık ve nikbetten halâs olup sadrı nûr-i ilhâm ve firâsete âyine olup ve keşfile hakkı bâtıldan, nûru nârdan, gülü hardan fark ede.
***
Bil ki sülûk erenleri envâ‘dır. Bir bölüğü sûfîlerdir ki asılları ashâb-ı suffe mesleğidir. Şerâyit-i sülûkları çokdur. Lâkin cümle şerâyitin azı ve özü nefs-i emmâreye muhâlefet etdiler ve nefse kuvvet olup “mûtû kable en temûtu” devletinden mahrûm eden kesret-i ekl ve kesret-i şürbü terk edip âlet-i dalâlet olan dünyâyı mehmâ emken elden salıp kanâ‘at kılıcı ile hırs ve tam’ başını kesip ve tûl-i emel boynın urup ve halk ile kavgayı kesip reca‘nâ ile’l-cihâdil ekber” hadîsi üzere cenk ve cidâli ve kıtâli ve hirâbi sâlik kendi içerisine düşürüp cânıyla Cânan arasına hâil olan nefsi ve ta‘ayyünü aradan tarh edip ve kuyûd-ı kevniyyeyi enfüsî eğer âfâkî eğer i‘tibârî ne kadar varsa mücâhede ile nûr-ı Mutlak’da mahv edip ve “kul câel’l-hakku ve zehaka’l-bâtıl” üzere düviyyeti zülfikār-ı lâ ile hüviyyetde muzmahil etmekdir. (Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan 300/2, vr. 4a, 5b, 7b-8a, 8b)
Kaynakça
Bağdatlı İsmâil Paşa (1945-1947). Hediyyetü'l-Ârifîn Esmâü'l-Müellifin ve Âsâru’l-Musannifîn (Keşfu’z-Zunûn Zeyli). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Bursalı Mehmed Tâhir (ts.). Osmanlı Müellifleri. (hzl. A. F. Yavuz-İ. Özen). İstanbul: Meral Yayınevi.
Gündoğdu, Cengiz (2000). Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: KB Yay.
Kılıç, Mustafa (2005). Ebu’l-Hayr Abdulmecid b. Muharrem es-Sivâsî (971-1049/1563-1639)’nin “Fatiha Tefsiri”nin Tahkiki. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | ŞERH-İ HİLYE-İ RESÛL (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd | Prof. Dr. Mehtap Erdoğan Taş |
Görüntüle | ||
2 | NASÎHAT-NÂME (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
3 | MEYÂDÎNÜ'L-FÜRSÂN/LÜGAT-I MESNEVÎ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
4 | UDDETÜ'L-MÜSTA'İDDîN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
5 | KASÎDE FÎ MEDHİ'N-NEBÎ ALEYHİ'S-SELÂM (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
6 | BİDÂ’ATÜ’L-VÂ'İZÎN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
7 | LETÂ'İFÜ'L-EZHÂR VE LEZÂ'İZÜ'L-ESMÂR (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
8 | MİSKÂLU'L-KULÛB (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
9 | DÜRER-İ AKÂ'İD VE GURER-İ KÜLLÎ SÂ'İKÎN VE KÂ'İD (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
10 | Mİ'YÂRU'T-TARÎK (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
11 | KAZA VE KADER RİSÂLESİ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
12 | FİRAVUN'UN ÎMÂNINA DÂ'İR RİSÂLE (ŞEYHÎ, ABDÜLMECİD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT/DÎVÂNÇE (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Dr. Öğr. Üyesi Murat VANLI |
Görüntüle | ||
14 | ŞERH-İ MESNEVÎ-Yİ ŞERÎF (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
15 | ŞERH-İ CEZÎRE-İ MESNEVÎ (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî | Doç. Dr. Ali Çoban |
Görüntüle | ||
16 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
17 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
18 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
19 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
20 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
21 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
22 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
23 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
24 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
25 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |