TECNİSLER
şiirler
Ali, Göyçeli (d. ?/1801 - ö. ?/1911)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Göyçeli Ali’nin günümüze ulaşmış tecnislerinden oluşan eser. Göyçeli Ali (1801-1911), halk arasında “Şıh Ali”, “Dede Ali” ve “Lokman Ali” gibi isimlerle anılmıştır (Hekimov 1986: 60). Göyçeli Ali’nin en meşhur lakabı ise “Tecnis Ali”dir. Bunun sebebi, Göyçeli Ali’nin tecnis türüne getirdiği yenilikler ve bu türde verdiği başarılı örneklerdir (Hacıyeva ve Köktürk 1997: 24). Göyçeli Ali’nin 400’e yakın tecnisi günümüze ulaşmıştır (İsahoğlu 2015: 13).

Tecnis, söz ustalığı gerektiren bir türdür. Göyçeli Ali, tecnisin çok zor çeşitlerinde örnekler vermiştir. “Dudakdeğmez tecnis” olarak adlandırılan tecnisleri bu gruba girmektedir. Bunun yanı sıra ikinci mısradan sonra araya bir mani eklenen “dudakdeğmez cigalı tecnis”leri de vardır. Üzerinde durduğu bir diğer tecnis çeşidi “gazel tecnis”tir (Hacıyeva ve Köktürk 1997: 24-25). Ayrıca âşık şiirinde “geraylı tecnis”in ilk örneklerini de Göyçeli Ali vermiştir (Kayıbov 2014: TEİS). Bunların yanı sıra “divani tecnis”, “müstezad tecnis”, “döşeme cigalı tecnis”, “gıfılbend” ve “saraylı” gibi tecnis çeşitlerinde de ürünler ortaya koymuştur (İsahoğlu 2015: 13).

Göyçeli Ali; Tebriz, Anadolu ve Şirvan mekteplerinin etkisiyle yeni bir gelenek yaratıp bu geleneği Göyçe âşıklarına armağan etmiştir (Nebiyev 2004: 214). Tecnislerinde vatan, millet, tarih ve kültür konularına sıkça yer vermiştir (Seferova 2011: 132). Halkının dertlerini kendi derdi gibi tecnislerine yansıtmıştır. Bunların yanı sıra ileri görüşlü bir insan olduğu da tecnislerinden anlaşılmaktadır. Örneğin, Göyçeli Ali’nin tecnislerinde Ermenilerin Göyçe ve çevresine yerleştirilmesinin ileride ne gibi sorunlara yol açacağına dair fikirleri görmek mümkündür (Hacıyeva ve Köktürk 1997: 26). Göyçeli Ali’nin memleketinden uzak kaldığı dönemlerde yaşadığı vatan hasreti de tecnislerine yansımıştır. Tecnislerinde yer yer Arapça ve Farsça ifadeler yer alsa da sade ve akıcı bir dili olduğu söylenebilir. Halk söyleyişleri, atasözleri ve deyimlere de sıklıkla başvurmuştur. Tecnisin gereği olarak özellikle sesteş kelimeleri ustalıkla kullanmıştır. Bu konudaki başarısı Göyçeli Ali’nin ana diline hâkimiyetinin de göstergesidir (Kayıbov 2014: TEİS).

Göyçeli Ali'nin sağlığında hiçbir eseri yayımlanmamıştır. Göyçeli Ali, şiirlerini kendi el yazısıyla (Arap harfleriyle) üç kitap hâlinde toplamış ve bu yazmalar 1938’e kadar Âşık Nebi’nin şahsi arşivinde kalmıştır. Ancak bu yazmalar günümüze ulaşamamıştır. Bilinen tecnislerinin çoğu ihtiyarlık dönemlerine aittir (Hekimov 1986: 59). Şiirleri uzun süre toplanmayınca bazıları kaybolmuştur (Pirsultanlı 2010: 60). Hatta ona ait bazı şiirler başka âşıkların şiirleri zannedilmiştir (Zimistanoğlu 2013: 6). Hüseyn Hüseynzade'nin araştırmaları sayesinde birçok şiiri ortaya çıkmıştır ve bu şiirler 1975’te yayımlanmıştır. Daha sonra bu eser genişletilerek Eli Emirov, Şamil Esgerov ve Mürsel Hekimov tarafından 1982’de yeni bir yayın hazırlanmıştır. Göyçeli Ali’nin söz ustalığının en önemli göstergesi olan tecnislere de yer verilmiş olması bu kitabın öne çıkan taraflarından olmuştur (İsmayılov 2006: 11). Bunların yanı sıra Eli Ebülhesenoğlu (1995) tarafından Göyçeli Ali’nin sadece tecnislerinden oluşan bir kitap yayımlanmıştır. Bahsi geçen üç yayında tecnisler Kiril harfleriyle yayımlanmıştır. Sonraki yıllarda Hüseyn İsmayılov (2006), 1975 ve 1982'deki yayınları esas alarak şiirleri Latin harflerine aktarmış ve tekrar yayımlamıştır. 2013’te ise Qabil Zimistanoğlu tarafından bir çalışma hazırlanmış ve bu eserde Göyçeli Ali’nin diğer şiirleriyle birlikte tecnislerine de yer verilmiştir.

Şairin biyografisi için bk. "Ali, Göyçeli". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-goyceli 

Eserden Örnekler


Cüt nәqqaşdı sәcdәgahım,

Seyrә erkәn oyanam mәn.

Tәnha necә әmr eylәrәm,

Oy atam mәn, oy anam mәn.


Şad olarsız bala gәldi,

Mehman qaymaq, bala gәldi.

Görsәm sizә bala gәldi,

Öz çeşmimi oyanam mәn.


Zәnbur çәkәr dala şanı,

Nә sövq edir dalaş anı?

Alı, ayır dalaşanı,

Nә bu yan, nә o yanam mәn (Zimistanoğlu 2013: 130).


İnsaf eylә, pünhan gәzmә sevәndәn,

Hәsrәt qala camalına yana yar.


Aşiq mәnәm, de yar, yar,

Dәydi yara, de yar, yar.

Tәhna qalsan harayla,

Leyli-nahar de yar, yar!


Eşq oduna büryan yandım, nainsaf,

Kәrәm eylә, sәndәn bir an yan, a yar.


Bihal oldum әksin düşdü ayniyә,

Gah paradı, gah münәvvәr, ay niyә?


Aşiq mәnәm ay niyә,

Nalan qaldın ay niyә?

Müsәllәhdi sәfindә,

Dal-daladı ay niyә?


Vәdә verdin, yubanmısan ay niyә?

Şeyda bülbül çәkәr meylin yana, yar (Zimistanoğlu 2013: 164).


Aslan doğdu, şirler emdi analar,

Gözel erden özü kimi an alar.

Rakib göre başı üstün an alar,

Halis Türk oğluyam, Türk Alı'yam men. (Hacıyeva ve Köktürk 1997: 26).


Babam gelmelere "gelme" demişti.

Hansı nadan dedi, yurda yad ele.


Göyçe menden

Keçirem göy çemenden

Oldu gavur yuvası

Üzüler Göyçe menden


Yahşılığın tersi yamanlık olar.

Bağrın, başın paralaya, ya dele. (Hacıyeva ve Köktürk 1997: 26).


Deyər Aşıq Alı yara bağlıya,

Yaxşı təbib gərək yara bağlıya,

Bir yar meylin qeyri yara bağlıya,

Həftə tamam olsa, aya qalmasın (İsmayılov 2006: 107).

Kaynakça


Ebülhesenoğlu, Eli (1995). Tecnisler-Aşıq Alı. Bakü: Azerneşr.

Emirov, Eli; Esgerov, Şamil; Hekimov, Mürsel (1982). Aşıq Alı-Şeirler. Bakü: Yazıçı

Hacıyeva, Maarife ve Köktürk, Şahin (1997). “Âşık Ali’nin Edebî Mirası”. Millî Folklor. 35: 23-27.

Hekimov, Mürsel (1986). Halkımızın Deyimleri ve Duyumları. Bakü: Maarif.

Hüseynzade, Hüseyn (1975). Aşıq Alı-Şeirler. Bakü: Azerneşr.

İsahoğlu, İlqar (2015). “Haqq Aşığı-Aşıq Alı”. Türküstan Qazeti. 5-11 İyul: 13.

İsmayılov, Hüseyn (2006). Aşıq Alı-Eserleri. Bakü: Avrasiya Press.

Kayıbov, Seyran (2014). “Göyçeli Ali”. TEİS (Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü). Erişim Adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-goyceli 

Nebiyev, Azad (2004). Azerbaycan Aşıq Mektebleri. Bakü: Nurlan.

Pirsultanlı, Sednik Paşa (2010). Azerbaycan Aşıq Poeziyasında ve Yazılı Poeziyada Tecnisin İnkişaf Tarihi. Gence: GDU Neşriyyatı.

Seferova, Zülfiyye (2011). “Azerbaycan Aşık Şiirinin Üslup Özellikleri”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 4 (8): 130-135.

Zimistanoğlu, Qabil (2013). Aşıq Alı-Eserleri. Bakü: “OL” MMC.

Atıf Bilgileri


Baldane, Orhan. "TECNİSLER". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tecnisler-tees-1587. [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (MERÂGÂYÎ) Dehil-i Merâgâyî Diğer Çağla YILMAZ
Görüntüle
2 HADÂYIKU’L-CİNAN Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
3 HADÎKA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
4 RAVZATÜ’L-ÂDÂB VE CİNNETÜ’L-ELBÂB Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
5 HAKÂYİKU’L-ENVÂR Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
6 HADÂYIKU’L-ÜDEBA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
7 NİGARİSTAN-İ DARA Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
8 TECRÜBETÜ’L-EHRÂR VETESLİYETÜ’L-EBRÂR Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
9 MAÂSİR-İ SULTANİYYE Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
10 CÂMİ‘-İ HÂKÂNÎ Meftun, Abdürrezzâk Dünbülî Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle