Nûrî Osmân Hanyevî’nin (d. 1181/1767 - ö. 1230/1815) Rumcanın dil bilgisi kuralları hakkında yazdığı mensur eser. Müellif, Tarîkü’l-İhtisâr'ı Girit’teki dostlarından Seyfeddin Efendi’nin isteği üzerine 1223/1808-1809 tarihinde yazmıştır. Eserin girişinde kendi dilimizin dışındaki dilleri de öğrenmemiz gerektiğine dair ayet ve hadislerin şehadetine başvuran müellif bu eserini, Rumcanın öğrenilmesine kolaylık sağlamak düşüncesiyle kaleme almıştır (Aydın, 2009: 42-43). Hamdele ve salvele ile başlayan eserin adı, girişindeki “Zebân-ı Rûmî’nin emsilesini ve baʿzı iştikâk ve kavâʿidini bu muhlis-i bî-bizâʿa kadrü’l-istitâʿa Tarîkü’l-İhtisâr tahrîrine ibtidâr kılındı.” cümlesinde ifade edilmektedir (Nûrî Osmân, 36a-36b).

Eserin muhtevasını bazı Rumca fiillerin Arapça kurallar ve isimlendirmeler çerçevesinde örneklendirilmiş mâzî, muzârî, masdar, ism-i fâil, ism-i mef’ul, cahd-i hâl, cahd-i müstağrak, nefy-i hâl, nefy-i istikbâl, emir, nehiy vs. durumları ile Rumcadaki zamirler, edatlar ve sayılar oluşturmaktadır. Eserin sonunda müellif, Tarîkü’l-İhtisâr’ın telifini talep eden Seyfeddin Efendi’ye hitaben Rumca öğrenmenin zorluklarından bahsetmiştir. Bu bölümde Osmân Nûrî, Türkçe ile Rumcanın bazı hususlarda karşılaştırmasını yaparak “Maʿlûm-ı saʿâdetiniz olsun ki Türkîde yazdırmak, okutmak ve öğretmek maʿnâsıyla taʿdiyeyi müfîd efʿâl bâbı gibi kelimeler bu Rûmîde bulunmaz. Ya karîne-i siyâk u sibâk ile yahud geregi gibi tevsîʿ-i kelâm ve yakîn-i merâm ile tefhîm olunur. Hâsıl-ı kelâm efendim bu makâmda bu kadar tatvîl-i kelâm tasdîʿ-i ser-i saʿâdetlerinden başka bir maʿnâyı nettec olmayıp bu lisânı bilenler ile âmiziş ü ihtilât-ı himmet ve onlar ile hem-nişîn ü hem-sohbet olmagla tekellüm ile olur.” (Nûrî Osmân [yz]. 49b) değerlendirmesini yapmaktadır.

Tarîkü’l-ihtisâr’ın bilinen tek nüshası müellifin Türk Dil Kurumu Kütüphanesinde Yazma 209’a kayıtlı Tuhfe-i Nûriyye adlı eseriyle aynı yazma içerisinde 35b-50a sayfaları arasında bulunmaktadır. Eserin sonunda bulunan temmet kaydından nüshanın 23 Rebîʿü’l-âhir 1254 tarihinde istinsah edildiği anlaşılmaktadır.

Müellifin biyografisi için bk. “Nûrî Osman, Hanyevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nuri-osman-hanyevi