Mehmed Tevfik’in (Çaylak) Osman Gâzî’den (saltanatı 1299-1324) başlayarak Çelebi Mehmed’e (saltanatı 1413-1421) kadar hüküm süren Osmanlı padişahlarının belli başlı icraatlarını anlattığı tarih türündeki eseri. Târîh veyâ Sene 1171 Cinâyetleri’nin sadece ilk cüzü elimizde bulunmaktadır. 

Târîh veyâ Sene 1171 Cinâyetleri Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşunun ardında yatan temel sebeplerin anlatıldığı kısa bir mukaddimeyle başlar. Mukaddimenin ardından sırasıyla “Sultân Osmân”, “Gâzî Sultân Orhân”, “Gâzî Hudâvendigâr”, “Yıldırım Bâyezid”, “Çelebi Sultân Mehmed” başlıklı 5 bölümde bu padişahların devirlerinin önemli olaylarından bahsedilir. “Çelebi Sultân Mehmed” bölümü yarım kalmıştır. “Sultân Osmân” başlıklı bölümde ilk olarak Osman Gâzî’nin Osmanlı İmparatorluğu’nu kurmadan önceki icraatlarından, İmparatorluğu kuruşundan ve halk tarafından çok sevildiğinden kısaca bahsedilir. Osman Gâzî’nin adalalet, cesaret ve takvasıyla meşhur bir padişah olduğu vurgulanarak (Mehmed Tevfik 1302/1886-1887: 7) padişahın siyasete dair bir şiiri örnek olarak verilir. Bu bölüm Osman Gâzî’nin övgüsüyle sona erer. “Gâzî Sultân Orhân” bölümünde Orhan Gâzî’nin icraatları, fetihleri ve kişiliği hakkında bilgi verilir. Padişahtan büyük övgüyle söz edilen bu bölüme Orhan Gâzî’nin manzum vasiyetnâmesi de eklenmiştir. “Gâzî Hudâvendigâr” başlıklı 3. bölüm ise Sultan I. Murad’a (saltanatı 1362-1389) ayrılmıştır. Bu bölümde Sultan I. Murad’ın fetih ve icraatları ve yaptırdığı imaretler üzerinde durulur. Bu kısımda özellikle Sultan Murad’ın şehit olduğu 1389 tarihli Kosova Meydan Muharebesi’nden ayrıtılı olarak bahsedilmiştir. 4. Osmanlı sultanı Yıldırım Bâyezid’e (saltanatı 1389-1402) ayrılan 4. bölüm ise diğerlerine nazaran daha uzun tutulmuştur. Sultan Bâyezid’in tahta geçişiyle başlayan bölüm gene padişahın icraatları ve savaşları ile devam eder. Bu kısımda Yıldırım Bâyezid-Timur (ö. 1405) ilişkisi ve 1402’deki Ankara Muharebesi üzerine ayrıntılı değerlendirmeler yapılır; Ankara Muharebesi’ndeki yenilginin sebep ve sonuçları tartışılır. Mehmed Tevfik, bölümün sonunda yer alan “Fâsıla-i saltanat” başlığı altında bu yenilgiden sonra şehzadelerin taht kavgasına girişmesi nedeniyle Osmanlı’nın Fetret Devri’ne (1402-1413) girdiğini, Fetret Devri’nin Çelebi Mehmed’in saltanatıyla son bulduğunu söyler. Mehmed Tevfik, Çelebi Mehmed’in “Müceddid-i Sânî” unvanını aldığını ve Osmanlı İmparatorluğu’nun ikinci kurucusu kabul edildiğini vurgulayarak “Fâsıla-i saltanat” kısmını sonlandırır (Mehmed Tevfik 1302/1886-1887: 30). Yarım kalmış olan “Çelebi Sultân Mehmed” başlığında ise eserin diğer kısımlarında olduğu gibi sultanın icraatlarından bahsedilmiştir.

Târîh veyâ Sene 1171 Cinâyetleri’nin dili oldukça sadedir. Tamamı elimizde bulunmadığı ve mukaddimede konu hakkında bilgi verilmediği için Mehmed Tevfik’in bu eseri hangi amaçla kaleme aldığı bilinmemektedir. Ömer Faruk Akün, Fransız şarkiyatçısı CI. Huart’ın (ö. 1926) Târîh veyâ Sene 1171 Cinâyetleri’ni “millî ve tarihî bir roman” olarak tanımladığını belirtmektedir (Akün 1993: 244). Eserin 32 sayfadan oluşan ilk cüzü 1302/1886-1887’de Civelekyan Matbaası tarafından İstanbul’da basılmıştır. Eser üzerine hazırlanmış herhangi bir çalışma tespit edilememiştir.

Şairin biyografisi için bk. “Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tevfik-mehmed-tevfik-caylak-tevfik