Celâl-zâde Sâlih Çelebi’nin ( ö. 1565), Mısır valisi Davut Paşa’yı (ö. 1549) teftiş etmek üzere 953/1546-47 yılında Mısır’a gönderildiği sırada yazmaya karar verdiği eseridir (Bülbül 2011: 16).

Eser, dönemin tarih anlayışına paralel olarak bir tarih kitabından çok bir hikâye kitabı özelliği taşımaktadır. Yazar eserinde anlattığı olayların ya da durumların doğru olup olmadığını sorgulamak eğiliminde değildir. Eser, bünyesinde barındırdığı abartılar ve olağanüstülüklerle örülü anlatılarla Doğu kültüründe sıkça görülen “acâyibü’l-hikâyât” türü mensur hikâye kitabı görünümündedir. Yazarın eserinde sık sık tekrar ettiği “bu da Mısr’ın acâyib ü garâyiblerindendir”, “bu pâdişâh da pek çok acâyibler işlemiştir” gibi ifadeleri bu durumu ortaya koymaktadır (Bülbül 2011: 21).

Uzun bir yolculuktan sonra Kahire’ye gelen Çelebi’nin, burayı gördükten sonra Mısır’a olan merakı artmıştır. Artan bu merakı onu Mısır tarihi hakkında daha önceden yazılmış eserlere yöneltmiş, bu tarzdaki pek çok eseri inceleyen Sâlih Çelebi, özellikle Makrizî (ö. 1442)’nin Kitâbü’l-mevâ’iz ve’l-İ’tibâru bi-Zikri’l-Hıtatî ve’l-Âsâr adlı eserine hayran kalmıştır. Bu eser dışında Sâlih Çelebi, İsmâil Ya’ref’in Kitâbü’l-muhtasar fî Ahbâri’l-beşer adlı eserinden, Celâleddîn Suyûtî’nin Kevkebü’r-ravza ve Hüsnü’l-muhâzara fî Ahvâli Mısrı ve’l-Kâhire adlı kitabından ve Mısır hakkında yazılmış daha başka kitap ve risalelerden de gerekli notları alarak bir anlamda, eserinin taslağını ve planını oluşturmuştur. Çelebi, Mısır’daki görevi esnasında derlediği bu notları İstanbul’a dönüşünde bir araya toplamış ve Tarih-i Mısr-ı Cedîd adlı eserini vücuda getirmiştir. Müellif, eseri vücuda getirirken sadece bu eserlerden derlemeler yapmamış, Mısır’da kaldığı süre boyunca edindiği izlenimlere de kitabında yer vermiştir (Bülbül 2011: 23). Bu haliyle eser bir gezi yazısı özelliği de göstermektedir.

Eser temel olarak iki bölüm halinde kurgulanmıştır. İlkinde Hz. Âdem’den 953/1546-47 yılına kadar Mısır’da hüküm sürmüş hükümdarlar ya da yöneticiler belli bir sırayla anlatılmış, ikinci bölümde de Mısır’da bulunan bazı yerleşim yerleri hakkında bilgiler verilmiştir. Bunun yanında eserin genel dizgesi içerisinde çok da anlamlı gözükmeyen “Zikrü Tarihi’d-Dünyâ”, “Zikr-i Ahvâl-i Dıklıtyanus” ve “Zikrü Emîrü’l-Cüyûş Ebu’n-Necm el-Bedrü’l-Cemâlî” başlıkları altında da spesifik bazı konular işlenmiştir (Bülbül 2011: 24). Eser 2011 yılında Tuncay Bülbül tarafından yayımlanmıştır (Bülbül 2011).

Yazarın biyografisi için bk. "Sâlih Çelebi, Celâl-zâde". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salih-celebi-celalzade