Celâl-zâde Mustafa Çelebi’nin Farsçadan tercüme ettiği Ayasofya Camii'nin inşasını konu alan eser. Eserin, istinsah tarihi hakkında bir kayıt bulunmamaktadır.

Târîh-i Kal'a-i İstanbul ve Ma'bed-i Ayasofyâ, Hz. Peygambere, dört halifeye ve Sultan Süleyman’a övgü manzumeleri ve sebeb-i telif bölümü ile başlar. Ayasofya Cami’nin inşa edileceği yerin yakınlarında bulunan bir kilise etrafında yaşanan yıkım, yeniden inşa ve isyanların yaşandığı süreç; devamında son olarak Üstünyano adlı hükümdarın bir ibadethane yaptırmasına yönelik gördüğü rüyanın ardından Ayasofya Cami’nin inşa hazırlıkları, yapımı ve tamamlandıktan sonra yaşanan olaylar; Hz. Peygamber’in Miraç hadisesi, Ayasofya Cami hakkındaki rivayetler; yaşanan bir deprem sonrası zarar gören cami kubbesinin tamir edilmesine dair rivayetler; Müslümanların Konstantiniyye’yi kuşatmaları ve ardından yaşanan olayların anlatımından müteşekkil bir eserdir. 

Eserin, 1161/1748 senesinde Berber İbrahim tarafından istinsah edilen, Bulgaristan Sofya Milli Kütüphanesi Şarkiyat Bölümü Türkçe El Yazmaları OP.1051’de kayıtlı yazma ve muhtasar bir Ayasofya risalesi, Mısır Kahire Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Tarih-i Türkî 222'de kayıtlı matbu dışında her ne kadar Celâl-zâde Mustafa Çelebi'ye atfedilse de karşıt görüşlerin olduğu 1165/1752 istinsah tarihli ve müstensihi bilinmeyen, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları 138''de kayıtlı mecmua içerisinde bir nüshası daha mevcuttur (67b-103b). 

Târîh-i Kal'a-i İstanbul ve Ma'bed-i Ayasofyâ üzerine bir tenkitli metin çalışması (Taşcan ve Alpay 2021) ve bir makale (Taşcan ve Çağlar 2018) yayınlanmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nisani-koca-nisanci-celalzade-nisanci