Ali Şir Nevâyî’nin (d. 844/906 - 1441/1501) tarihle ilgili iki eserinden biri.

Nevâyî yazdığı iki tarih kitabını ayrı ayrı adlandırmış, ancak ikisine birlikte de Zübdetü’t-Tevârih diye bir ad vermiş, bazı araştırmacılar bunu ayrı bir eser olarak düşünmüş ve eser, kayıtlara da Nevâyî’nin bulunamayan eseri olarak geçmiştir.

Târîih-i Enbiyâ ve Hükemâ, peygamberler tarihi yazma geleneğinin bir ürünü olarak değerlendirilmelidir, ancak bu eserin pek çok peygamberler tarihi kitabından farkı, sonuna bazı filozofların da eklenmiş olmasıdır. Eserde peygamber, din ulusu olarak adları anılan ve haklarında bilgi verilen kişiler şunlardır: Âdem, Şit, Enuş, Kaynân b. Enûş, Mehlâyil b. Kaynân, Yezid b. Mehlâyil, İdris, Mettû Şelah b. Uhnûh, Nûh b. Lemek b. Mettû Şelah b. İdris, Yâfes, Sâm, Hâm, Hûd, Sâlih, Hantala b. Safvân, İbrâhim, Lût, İsmâil, İshâk, Ya'kûp, Yûsuf, Hızır, Eyyûb-ı Sabûr, Şu’ayp, Mûsâ, Hârûn, Asiyye binti Müzâhim, Yûşâ b. Nûn, Kâlib b. Yufennâ, Hızkîl, İlyâs, Elyesâ, Zülkifl, İşmuyel, Dâvût b. Îşâ, Süleymân b. Dâvût, Lokmân Hekîm, Yûnus b. Mettâ, Âmûs ve Mûsâ ve Mâ, Sâdık ve Sadduk ve Selûm, Fincâr Mûsâ ve Mâmu’l-Kavsî ve Cevferef ve San’â Kûsı ve Üryâ, Nevâyil ve Hükây, Zicürmâ ve Medâhî, Şa’yâ, Üzeyr, Zekeriyâ ve Yahyâ, Îsâ b. Meryem, Ashâb-ı Kehf ve Bazı Müteferrik Ahbâr, Hantalatü’s-Sâdık, Cercîs, Cemâ’at-ı Enbiyâ, Bersîsây Âbid, Ashâbu’l-Ühdûd, Şemsûn Âbid, Carîh Râhip.

Hükemâ Zikri başlığı altında adı anılan ilk kişi Lokman Hekîm’dir. Bu kişinin peygamber olup olmadığıyla ilgili tereddüt olduğu ve bu yüzden de her iki bölümde de adının belirtildiği ifade edilmiş ve daha sonra Fisâgurs Hakîm, Câmasb Hakîm, Bukrât Hakîm, Bukrâtis Hakîm, Sokrat Hakîm, Eflâtun Hakîm, Aristatâlis Hakîm, Balinâs Hakîm, Câlinûs Hakîm, Batlimûs Hakîm, Sâdık ve Büzürc-mehr adları anılıp haklarında kısa bilgi verilmiştir.

Ali Şir Nevâyî bütün eserlerine bir giriş bölümüyle başlar ve bu bölümde Tanrı’ya hamt ve övgü, Hz. Peygamber’e salat ve selam, dört halife ve ashaba övgü gibi geleneğe uygun konular yer alır. Bu eserde böyle bir giriş bölümü yoktur ve eserin başında Hz. Âdem ile ilgili bilgi verilmek suretiyle doğrudan konuya girilir. Hz. Âdem başlığı altında insanın yaratılışı konusu üzerinde durulur ve yeryüzünden toprak getirildiği, herkesten önce Hz. Peygamber’in hamurunun mayasının yoğrulduğu anlatılır. İblis’in melek iken Tanrı buyruğuna karşı gelip asi olması, Hz. Âdem’in yasak meyveyi yediği için cennetten kovulması, Hz. Havva’nın yaratılışı gibi konulara değinilir. Hâbil’in kardeşi Kâbil tarafından öldürülmesi gibi başka bazı konular da anlatılır. Her peygamberlerle ilgili anlatılanlar tamamlandıktan sonra konuya uygun birer dörtlük yazılmıştır. Bu durum da Nevâyî eserlerinin özelliklerinden biridir. Hemen bütün mensur eserlerinde, araya beyitler ya da dörtlükler yerleştirdiği görülür.

Eserde bazı peygamberler hakkında uzun uzadıya bilgi verildiği, bazılarından ise oldukça kısa söz edildiği görülür. Hz. Âdem’den sonra uzun bilgi verilenlerden biri de Hz. Nuh’tur. Nuh Peygamber’e inananların sayısının seksen kişi olduğu, tufanda bunların gemiye binmek suretiyle kurtulduğu ifade edilir. Nuh’un oğulları Yafes, Sam ve Ham da ayrı başlıklar altında bilgi verilen kişilerdir ve bunlar insanlığın ataları olarak takdim edilirler. Eserde, diğerlerine göre uzunca anlatılanlardan olan İbrahim Peygamber'in Tanrı’yı bulma çabası, insanları doğru yola döndürme uğraşı, Nemrut’un ona karşı düşmanlığı gibi konulardan söz edilir. Bunların dışında da Yusuf, Musa, İsa gibi peygamberler diğerlerine oranla daha uzun bilgi verilen kişilerdir.

Hz. Yusuf’un anlatıldığı bölümde Nevâyî, Türkçe bir Yûsuf kıssası yazmak istediğini belirtir, ancak elimizde böyle bir eseri yoktur. Hakîmler, yani bilge kişiler ile ilgili bölüm Lokman Hekim ile başlatılır. Fisagurs Hakim ile Camasb Hakim’in Lokman Hekim’in, Bukrat’ın Fisagurs’un, Bukratis’in Bukrat’ın, Sokrat’ın Bukratis’in, Eflatun’un Sokrat’ın, Aristotalis’in Eflatun’un, Balinas’ın Aristotalis’in öğrencisi olduğu belirtilir. Bu durum, bu kişilerin âdeta bir zincirin halkaları gibi devam ettiğinin düşünüldüğünü göstermektedir.

Eser, halka hitap etmek üzere yazılmış bir eserdir ve bu yüzden nispeten yalın bir hikâye diliyle yazıldığı söylenebilir. Topkapı, Süleymaniye Kütüphaneleri ile Paris Bibliothèque Nationale'deki külliyatlarda eserin nüshaları bulunmaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. "Alî Şîr Nevâî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-sir-nevai